Z artykułu dowiesz się m.in.:
- czym się cechował tradycyjny krajobraz rolniczy;
- jak przygotować miododajne poletka wspierające polny ekosystem;
- jak stworzyć kompozycję miododajną nawiązujcą do tradycyjnego krajobrazu rolniczego.
Wzbogacanie bazy pokarmowej: miododajne pola wspierające organizmy związane z krajobrazem rolniczym, cz. 1.
Tradycyjny krajobraz rolniczy cechował się mozaikową strukturą przestrzenną. Niewielkie, zajęte przez rozmaite uprawy pola były poprzedzielane kwitnącymi miedzami, a wiatr przynosił zapach skoszonych łąk.
Wśród dawnych pól
Wiele zwierząt pierwotnie żyjących na stepach, wraz z neolitycznym rozwojem rolnictwa skolonizowało pola uprawne. Warunki panujące w tradycyjnych uprawach przypominały te panujące na stepach. Przestrzeń, ciepły i suchy mikroklimat, luźna struktura roślinności oraz obfitość pożywienia zapewniały zdrowie i bezpieczeństwo. Gospodarowanie przy użyciu mało ekspansywnych narzędzi ręcznych sprawiało, że zwierzęta mogły spokojnie wychowywać młode i miały czas, by znaleźć schronienie w czasie zbiorów. Kwitnące łąki, przydroża, pola i miedze wabiły różne grupy zapylaczy. Wśród upraw żyły zatem rozmaite owady, ptaki i ssaki, a zwierzęta gospodarskie wypasano we wszystkich dostępnych miejscach, co ułatwiało roślinom wędrówkę między siedliskami. Tak rozbudowane drogi rozsiewania nasion powiązane z umiarkowanym gospodarowaniem warunkowały wysoką bioróżnorodność.
Późniejsze intensywne użytkowanie rolnicze doprowadziło do wtórnego uproszczenia, mozaika zaczęła się przekształcać w jednorodne układy, a zwierzęta stopniowo wymierać. Jedną z form odbudowy dawnego bogactwa przyrodniczego jest zakładanie miododajnych pól pełnych barwnych, pachnących i pożywnych roślin.
Wskazówki
Ze względu na ochronę regionalnego zróżnicowania zbiorowisk roślinnych, a także potrzebę doboru roślin do lokalnych warunków siedliskowych, zaleca się, by komponowanie zestawów roślin pokarmowych opierało się na aktualnych badaniach roślinności uzupełnionych o dane archiwalne. Miododajne pola oprócz stałej dostępności pokarmu zapewnią zwierzętom bezpieczne miejsca bytowania.
Oto kilka wskazówek pomocnych w przygotowaniu miododajnego pola wspierającego polny ekosystem:
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Kompozycje miododajne
Opracowałam cztery zróżnicowane, bogate florystycznie zestawienia roślin wspierających organizmy związane z krajobrazem rolniczym otuliny Ojcowskiego Parku Narodowego, w tym rzadkie gatunki dzikich pszczół należące do elementów zoogeograficznych południowych i południowo-wschodnich. Trzonem kompozycji są rośliny murawowe, okrajkowe i segetalne rosnące na ostańcach wapiennych niedaleko granicy parku, będące wskaźnikami siedlisk dobrze nasłonecznionych – suchych i świeżych. Zostały one wybrane z listy 340 taksonów stwierdzonych podczas badań terenowych, związanych z rozmaitymi zbiorowiskami roślinnymi. Obok gatunków ciepłolubnych i kserotermicznych na listach znalazły się rośliny uprawne: miododajne, sadownicze, zboża i warzywa.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Zestawienia roślin przeznaczone na miododajne pola
Duże Skałki
Rośliny murawowe i łąkowe: bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea, bukwica zwyczajna Betonica officinalis, chaber driakiewnik Centaurea scabiosa, driakiew żółtawa Scabiosa ochroleuca, dziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum, dzwonek skupiony Campanula glomerata, koniczyna biała Trifolium repens, koniczyna dwukłosowa T. alpestre, koniczyna łąkowa T. pratense, koniczyna pagórkowa T. montanum, koniczyna polna T. arvense, koniczyna różnoogonkowa T. campestre, lebiodka pospolita Origanum vulgare, lucerna sierpowata Medicago falcata, macierzanka austriacka Thymus austriacus, macierzanka nagolistna T. glabrescens, macierzanka zwyczajna T. pulegioides, marchew zwyczajna Daucus carota, poziomka pospolita Fragaria vesca, poziomka twardawa F. viridis, przelot pospolity Anthyllis vulneraria, rozchodnik ostry Sedum acre, rozchodnik sześciorzędowy S. sexangulare, rozchodnik wielki S. maximum, rzepik pospolity Agrimonia eupatoria, szałwia okręgowa Salvia verticillata, wyka ptasia Vicia cracca, żebrzyca roczna Seseli annuum, żmijowiec zwyczajny Echium vulgare.
Trawy: konietlica łąkowa Trisetum flavescens, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, życica trwała Lolium perenne.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Drzewa i krzewy: jabłoń domowa Malus domestica, jeżyny Rubus sp. div., leszczyna pospolita Corylus avellana, śliwa tarnina Prunus spinosa.
Przykłady zwierząt i wykorzystywanych przez nie roślin spotykanych w okolicy Dużych Skałek:motyle nocne: bniec biały Melandrium album, przytulia właściwa Galium verum; szczygieł: oset nastroszony Carduus acanthoides, wrotycz pospolity Tanacetum vulgare; dzierzba gąsiorek: śliwa tarnina Prunus spinosa (ciernie); kuropatwa: komosa biała Chenopodium album, niezapominajka polna Myosotis arvensis, poziewnik szorstki Galeopsis tetrahit, przetacznik polny Veronica arvensis, rdest plamisty Polygonum persicaria, rogownica polna Cerastium arvense, szczaw polny Rumex acetosella, tasznik pospolity Capsella bursa-pastoris; badylarka: jabłoń domowa Malus domestica, jeżyna dwubarwna Rubus bifrons, jeżyna popielica R. caesius, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, leszczyna pospolita Corylus avellana, śliwa tarnina Prunus spinosa; zając szarak: burak zwyczajny Beta vulgaris, pszczenica zwyczajna Triticum aestivum, tasznik pospolity Capsella bursa-pastoris.
Góra Moroń
Rośliny murawowe i łąkowe: chaber driakiewnik Centaurea scabiosa, ciemiężyk białokwiatowy Vincetoxicum hirundinaria, czosnek skalny Allium montanum, czosnek zielonawy A. oleraceum, czyściec prosty Stachys recta, dziewięćsił pospolity Carlina vulgaris, dzwonek jednostronny Campanula rapunculoides, dzwonek rozpierzchły C. patula, gęsiówka szorstkowłosista Arabis hirsuta, kocimiętka naga Nepeta nuda, koniczyna dwukłosowa Trifolium alpestre, koniczyna polna T. arvense, koniczyna różnoogonkowa T. campestre, kosmaczek pospolity Pilosella officinarum, lebiodka pospolita (oregano) Origanum vulgare, macierzanka austriacka Thymus austriacus, macierzanka nagolistna T. glabrescens, macierzanka zwyczajna T. pulegioides, mięta polna Mentha arvensis, niezapominajka piaskowa Myosotis stricta, nostrzyk żółty Melilotus officinalis, oman wąskolistny Inula ensifolia, pajęcznica gałęzista Anthericum ramosum, posłonek rozesłany Helianthemum nummularium, poziomka pospolita Fragaria vesca, poziomka twardawa F. viridis, szałwia łąkowa Salvia pratensis, wyka płotowa Vicia sepium, żmijowiec zwyczajny Echium vulgare.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Rośliny uprawne: burak zwyczajny ćwikłowy Beta vulgaris subsp. vulgaris, lucerna siewna Medicago sativa, marchew zwyczajna uprawna Daucus carota subsp. sativa, ogórek siewny Cucumis sativus, proso zwyczajne Panicum miliaceum, pszenica zwyczajna i inne gatunki pszenic Triticum aestivum et sp. div., rzepak Brassica napus var. napus, słonecznik zwyczajny Helianthus annuus, soczewica jadalna Lens culinaris, ziemniak Solanum tuberosum.
Przykłady gatunków zwierząt i wykorzystywanych przez nie roślin w okolicy Góry Moroń: szczygieł: mniszek lekarski Taraxacum officinale aggr., oset nastroszony Carduus acanthoides; dzierzba gąsiorek: śliwa tarnina Prunus spinosa (ciernie); kuropatwa: bylica pospolita Artemisia vulgaris, niezapominajka polna Myosotis arvensis, przetacznik Veronica sp., rdest plamisty Polygonum persicaria, szczaw polny Rumex acetosella; motyle nocne: bniec biały Melandrium album, przytulia właściwa Galium verum; badylarka: grusza pospolita Pyrus communis, jabłoń domowa Malus domestica, jeżyna popielica Rubus caesius, śliwa tarnina Prunus spinosa; zając szarak: burak zwyczajny Beta vulgaris, jeżyna popielica Rubus caesius, lucerna siewna Medicago sativa, pszenica zwyczajna Triticum aestivum.
Rabaty z natury – miododajne pólka
Kompozycja 1 – Duże Skałki
Tworzą ją rośliny o wyrazistych, interesujących kolorach i kształtach. Złociste, miękko owłosione kwiatostany przelotu, żółte łódeczki lucerny i drobne kwiatuszki lnicznika kontrastują z amarantową bukwicą, ciemnofioletowym dzwonkiem i różową koniczyną. Dzikie rośliny uzupełniają zboża i warzywa: zwiewny owies, wąsaty groch cukrowy, bordowy burak i kapusta o zielonych główkach.
Dobór roślin: przelot pospolity, bukwica zwyczajna, dzwonek skupiony, lucerna sierpowata, koniczyna łąkowa, lnicznik drobnokwiatowy, owies, groch cukrowy, burak ćwikłowy, kapusta głowiasta biała.
Kompozycja 2 – Duże Skałki
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Dobór roślin: czosnek zielonawy, kocimiętka naga, dzwonek jednostronny, lebiodka pospolita, poziomka pospolita, rzeżusznik piaskowy, pszenica płaskurka, ogórek, soczewica, ziemniak ‘Bryza’ (stara polska średnio-późna odmiana o dobrej trwałości przechowalniczej). Cdn.
Dr Maria Janicka
Literatura
- Dickman Ch. R. 1986. Habitat utilization and diet of the harvest mouse Micromys minutus, in an urban environment. Acta Teriologica 31(19): 249–256.
- Fischer C., Wagner C. 2016. Can agri-environmental schemes enhance non-target species? Effects of sown wildflower fields on the common hamster (Cricetus cricetus) at local and landscape scales. Biological Conservation 194: 168–175.
- Janicka M. 2024. Mieszanki roślin tworzone na bazie danych fitosocjologicznych jako wzbogacenie bazy pokarmowej w krajobrazie rolniczym na przykładzie ciepłolubnej roślinności nieleśnej w otulinie Ojcowskiego Parku Narodowego (OPN). 61. Naukowa Konferencja Pszczelarska, 5–6 marca 2024 r., Puławy, Materiały konferencyjne. Streszczenia z 61. Naukowej Konferencji Pszczelarskiej 2024: 79.
- Janicka M. 2017. Ostańce wapienne jako środowiska ostojowe pszczołowatych w krajobrazie otuliny Ojcowskiego Parku Narodowego. [w:] M. Przybysz, M. E. Szymański (red.), Wybrane aspekty ochrony owadów zapylających i pszczelarstwa. Wyd. Górnołużyckie Stowarzyszenie Pszczelarzy, Zgorzelec: 6–18.
- Orłowski G. 2020. Znaczenie bioróżnorodności zbiorowisk chwastów pól uprawnych dla zachowania bazy pokarmowej ptaków: Rola indywidualnych gatunków chwastów. Uzupełnienie zaleceń.
- Orłowski G., Czarnecka J., Panek M. 2011. Autumn-winter diet of Grey Partridges Perdix perdix in Winter crops, stubble fields and fallows. Bird Study 58: 473–486.
- Reichlin T., Klansek E., Hackländer K. 2006. Diet selection by hares (Lepus europaeus) in arable land and its implications for habitat management. European Journal of Wildlife Research 52: 109–118.
