fbpx

NEWS:

w wydaniu tradycyjnym (papierowym) strona: 48

Z artykułu dowiesz się m.in.:

  • jak powstają i zmieniają się zbiorowiska roślinne;
  • jak stworzyć taśmę pokarmową dla pszczół opartą na lokalnej roślinności;
  • jak łatwo i tanio wzbogacić bazę pożytkową.

O wzbogacaniu pożytków – wprowadzenie z ekologii roślin

Przestrzeń porośnięta bogatą w gatunki, różnorodną roślinnością: lasami, pełnymi kwiatów łąkami, miedzami i ogrodami zapewnia pokarm i schronienie owadom zapylającym oraz innym organizmom. Przepych natury. Co stoi u jego podstaw? W jaki sposób możemy go chronić? Te tematy bada i stara się wyjaśnić ekologia roślin. Zapoznajmy się z zagadnieniami, które pomogą nam wzbogacać pszczele pastwiska.


Fot. Maria Janicka

Jak powstają zbiorowiska roślinne?

Zbiorowiska roślinne to tajemnicze twory: do tej pory nie wiadomo, czym tak naprawdę są. Odkryto natomiast, że są powtarzalne, a budujące je gatunki zwykle nie łączą się losowo. Co sprawia, że zgrupowania o zbliżonym składzie florystycznym możemy spotkać w wielu miejscach na danym obszarze? Otóż gatunki, które je budują, mają zestawy cech umożliwiające im współistnienie w określonych warunkach. Należą tu m.in. typ wzrostu, wysokość, czas kwitnienia, sposób zapylania, rozsiewania i rozprzestrzeniania, reakcja na koszenie lub zgryzanie, a także strategia ekologiczna. Wyróżnia się trzy główne strategie: C – konkurencyjność, R – ruderalność, czyli odporność na zaburzenia oraz S – tolerowanie stresu (niekorzystnych warunków), a także szereg strategii mieszanych pozwalających na dużą plastyczność odpowiedzi na zmienne środowisko.

zablokowane [...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Przykład z Ojcowskiego Parku Narodowego

Badania dotyczące łąk koszonych z różną częstotliwością prowadzone przez 50 lat ujawniły ciekawe zależności. Wśród łąkowych roślin miododajnych w Ojcowskim Parku Narodowym (OPN) najwięcej jest gatunków o strategiach mieszanych – odpornych na zaburzenie w postaci koszenia (regularnego ścinania części nadziemnych) i jednocześnie konkurujących z innymi gatunkami o zasoby.

Wśród nich pod względem wielkości pokrycia przeważają gatunki o dominującej strategii konkurencyjnej, dokładnie C/CSR (np. bodziszek łąkowy Geranium pratense i ostrożeń warzywny Cirsium oleraceum). Wykazują one ekspansję w wyniku zmniejszenia częstotliwości koszenia (potwierdza to fakt, że obficie rosną na obrzeżach łąk i w płatach koszonych dopiero jesienią). Ich duże procentowe pokrycie wynika z możliwości wydania nasion oraz z większej konkurencyjności w warunkach braku zaburzeń – są to duże byliny. W płatach niekoszonych ich pokrycie początkowo zwiększa się, by następie zmniejszyć na rzecz roślin nitrofilnych (azotolubnych). Gatunki o strategii C/CSR ustępują szybko w odpowiedzi na regularne koszenie połączone ze zbiorem siana.

zablokowane [...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Taśmy pokarmowe oparte na
lokalnej roślinności

Dla rodzin pszczelich ważne jest mozaikowe występowanie różnych typów roślinności, które zapewnia ciągłość pożytku i dostęp do różnorodnego gatunkowo pyłku kwiatowego. Długimi i bogatymi taśmami pokarmowymi cechują się obszary o tradycyjnym lub zbliżonym do tradycyjnego rolnictwie, dużym rozdrobnieniu własności i zróżnicowanym gospodarowaniu w sąsiadujących ze sobą płatach zbiorowisk. Na bogactwo i długość taśm pokarmowych pozytywnie wpływa również mozaikowość warunków klimatycznych i glebowych oraz urozmaicone ukształtowanie terenu. Różnorodna roślinność, bogactwo gatunkowe i rozmaitość budowy kwiatów (przynależność do wielu rodzin botanicznych) wspiera również całe lokalne sieci zapyleń poprzez zwiększenie dostępności pokarmu i stworzenie nisz dla gatunków o słabszej konkurencyjności.

Zbiór elementów, między którymi istnieją powiązania nazywamy siecią. Gdy połączenia nawiązywane są między roślinami i ich zapylaczami, mówimy o sieciach zapyleń [Bascompte i Jordano 2007].

Krok po kroku

Pierwszym krokiem do wzbogacenia bazy pożytkowej jest analiza roślinności wokół pasieki. Gdy na tej podstawie stworzymy listy roślin pożytkowych, będziemy mieć pewność, że jesteśmy w stanie zapewnić im odpowiednie warunki rozwoju.

Na własne potrzeby wystarczą dokładne spisy gatunków roślin, które pozwalają na określenie, z jakim typem zbiorowiska mamy do czynienia, a tym samym dobrać najlepsze sposoby ochrony i pielęgnacji. Innymi słowy, w ten sposób możemy wywołać u danego gatunku miododajnego odpowiedź korzystną dla pszczół i innych owadów zapylających.

zablokowane [...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Strefowa baza pożytkowa

Ciekawą opcją jest wyróżnienie w najbliższym otoczeniu pasieki stref charakteryzujących się odmienną strukturą i kompozycją roślin. To ułatwi ochronę cennych miejsc i wzbogacanie zaniedbanych płatów, a także stworzenie i utrzymanie mozaiki siedlisk. Elementem nieuwzględnionym w tabeli jest żywopłot, który można wprowadzić jako element zabezpieczający, osłaniający lub łagodzący mikroklimat.

Tabela. Strefowa baza pożytkowa

Roślinność w strefie

Zabiegi i wskazówki

istniejące już, prawidłowo zachowane zbiorowiska roślinne

utrzymanie tradycyjnego użytkowania, monitoring

gorzej zachowana roślinność

ochrona czynna, odtwarzanie, m.in. przywracanie tradycyjnego użytkowania, tworzenie luk, inne zabiegi wg potrzeb, monitoring

ogród, otoczenie pasieki (strefa zewnętrzna i środkowa): rabata łąkowa w swobodnym stylu – strefa przejściową między płatami zbiorowisk w otoczeniu pasieki a ogrodem, dająca efekt ochronny, otulinowy

utrzymanie składu gatunkowego zgodnego z otaczającymi zbiorowiskami, pielęgnacja w zależności od kompozycji gatunkowej (np. koszone nieco później niż sąsiednie łąki, co da efekt mozaiki), lokalne nasiona

ogród, otoczenie pasieki (strefa wewnętrzna): ozdobna rabata miododajna

lokalne nasiona, rośliny ozdobne – pielęgnacja wg wskazówek ogrodników,

odgraniczenie przestrzenne

zablokowane [...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Plany na przyszłość

W kolejnych artykułach skupimy się na sieciach pokarmowych, zwłaszcza sieciach zapyleń, w których uczestniczy pszczoła miodna oraz na projektowaniu mieszanek miododajnych opartych na zdjęciach fitosocjologicznych z różnych rejonów – od otulinowych rabat łąkowych po ozdobne aranżacje miododajne.

Dr Maria Janicka
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Wspomniany w artykule
Kalendarz Pszczelarza z Pasją na 2023 r.
można zamówić
w sklep.pasieka24.pl


1 - Zdjęcie fitosocjologiczne – jest to zwięzły opis płatu roślinności zawierający listę gatunków wraz z ich ilościowym udziałem i ogólną charakterystykę warunków środowiska, wykonywany w optimum rozwoju danego zbiorowiska, na określonej powierzchni (dla roślinności łąkowej, murawowej itp. zwykle 25 lub 100 m2, w lasach co najmniej 200 m2). Wymagane jest, by w miejscu jego wykonywania nie było żadnych widocznych różnic w składzie florystycznym i strukturze roślinności oraz w warunkach środowiskowych, tj. by płat był jednorodny [Dzwonko 2007].

2 - Do określania udziału gatunków służy powszechnie używana siedmiostopniowa skala ilościowości-pokrycia wprowadzona przez Brauna-Blanqueta: r – bardzo rzadko, jeden lub kilka osobników, + - rzadko, z nieznacznym pokryciem, 1 – licznie z niskim pokryciem lub mniej obficie z wyższym pokryciem, zawsze mniejszym niż 5% badanej powierzchni, 2 – pokrycie 5–25% powierzchni badawczej lub bardzo licznie z pokryciem mniejszym niż 5%, 3 – pokrycie 25–50%, 4 – 50-75%, 5 – 75–100%. Oceniana jest pionowa projekcja na płaszczyznę poletka osobników danego gatunku [Dzwonko 2007]. To oznacza, że poszczególne liście, poszczególne warstwy np. łąki mogą na siebie zachodzić, a suma pokrycia przez wszystkie gatunki może znacznie przekroczyć 100%.

3 - Towarzyskość – jest miarą zgrupowania jednostek gatunku w badanym płacie roślinności (skala towarzyskości Brauna-Blanqueta:
1 – gatunek występuje pojedynczo, 2 – gatunek tworzy małe kępy lub grupy, 3 – gatunek tworzy duże kępy, poduchy, średnio duże grupy, 4 – gatunek tworzy kobierce, kolonie, darnie, 5 – gatunek tworzy łany).


Literatura:

Bascompte J., Jordano P. 2007. The structure of plant-animal mutualistic networks: the architecture of biodiversity. Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics 38: 567–593.

Dzwonko Z. 2007. Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Vademecum Botanicum, Poznań-Kraków.

Falińska K. 2012. Ekologia roślin. PWN, Warszawa.

Goldstein K. 2018. Punkt widzenia roślin – czyli ekologia funkcjonalna roślinności. Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych 67(4): 767–779.

Grime J. P., Hodgson J. G., Hunt R. 2007. Comparative plant ecology. A functional approach to common British species. Castlepoint Press, Colvend.

Janicka M. 2022. Wzbogacanie nieużytków, przekształcanie nieużytków w tereny wartościowe pszczelarsko. Kalendarz Pasieki na 2023: 104–110.

Janicka M. 2022b. Wzbogacanie pastwisk pszczelich i ochrona sieci zapyleń – wykorzystanie danych fitosocjologicznych w projektowaniu zestawów roślin pokarmowych na przykładzie wybranych zbiorowisk nieleśnych z Popradzkiego Parku Krajobrazowego (Beskid Sądecki, Karpaty Zachodnie). Prądnik. Prace Muz. Szafera: xx – xx. (w przygotowaniu)

Janicka M. 2022a. Wykorzystanie danych fitosocjologicznych w projektowaniu zestawów roślin miododajnych na przykładzie wybranych zbiorowisk nieleśnych z Beskidu Sądeckiego. 59 Naukowa Konferencja Pszczelarska 8–9 marca 2022 r., on-line, Zakład Pszczelnictwa w Puławach.

Janicka M. 2020. Wpływ zabiegów ochronnych na wielkość pokrycia roślin miododajnych w zbiorowiskach łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym. 57 Naukowa Konferencja Pszczelarska 10-12 marca 2020 r., Cieszyn, Zakład Pszczelnictwa w Puławach.

Janicka M. 2019. Kraina miodem płynąca. O wzbogacaniu pożytków pszczelich. [w:] Są pszczoły – jest życie. Praca zbiorowa. Wyd. Stowarzyszenie Rejonowe Koło Pszczelarzy w Brzezinach, Brzeziny: 47–87.

Janicka M. 2019. Z kupieckich szlaków na krakowskie balkony – o miododajnych ziołach i przyprawach. on-line: okrakow.pl

Lipiński M. 2010. Pożytki pszczele. Zapylanie i miododajność roślin. PWRiL, Wyd. Sądecki Bartnik, Warszawa – Stróże.

Sulborska A. 2019. Rośliny pożytkowe. Wydawnictwo „Pasieka”, Klecza Dolna.



 Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"