Miód faceliowy i inne miody

Facelia błękitna (Phacelia tanacetifolia Benth) to roślina dobrze znana wszystkim pszczelarzom. Dostarcza dużych ilości nektaru i granatowego, łatwego do rozróżnienia pyłku. Jest łatwa w uprawie, kwitnie wiernie i nawet niewielka jej plantacja może zapewnić dobry pożytek dla naszej pasieki. Nie jest w naszym kraju rośliną nową: uprawiana już od prawie 100 lat, często była opisywana w pszczelarskich podręcznikach.

Warto przypomnieć sobie najważniejsze wiadomości o facelii. Proponujemy Państwu opis tej rośliny zaczerpnięty z „Kalendarza Pszczelarza” z 1956 roku. To doskonały, historyczny już podręcznik dla pasieczników, w którego redagowaniu wzięły udział osoby najbardziej zasłużone w rozwoju polskiego pszczelarstwa.

Mimo zmian w rolnictwie, agrotechnice, wprowadzania nowych odmian, zmian klimatu – metody uprawy facelii nie zmieniły się i przedstawione informacje mają zastosowanie obecnie.
„Facelia jest rośliną jednoroczną z rodziny faceliowatych; podobnie jak inne gatunki tego rodzaju – pochodzi ona z Kalifornii.

Według niektórych źródeł facelia została po raz pierwszy sprowadzona do Holandii w 1915 roku, skąd wkrótce rozpowszechniła się po całej Europie jako roślina miododajna i pastewna.

fot.©Roman Dudzik

Facelia jest rośliną dość okazałą, osiąga bowiem do 30-70 cm wysokości. Łodygi ma rozgałęzione, gęsto pokryte sztywnymi włoskami, liście podwójne, pierzasto wcinane, a poszczególne odcinki lancetowate. Kwiaty zebrane są w gęste ślimakowato zwinięte kwiatostany, tak zwane skrętki.

Korona kwiatu utworzona jest z 5 zrośniętych ze sobą płatków długości 7-8 mm, barwy od błękitnawo-fioletowej do jasnobłękitnawej, rzadziej białej. Pięć dosyć długich pręcików o purpurowo-niebieskich pylnikach wystaje z płatków korony.

Ogólnie przyjmuje się, że facelia zakwita w 6 tygodni od momentu wysiania. Według specjalisty radzieckiego Głuchowa początek zakwitania trwa 1-2 tygodnie, masowe kwitnienie 2-3 tygodnie, a przekwitanie 1-2 tygodnie, przy czym pogoda słoneczna przyspiesza, a deszczowa opóźnia zakwitanie.

Nektar wydziela krążkowaty nektarnik; miód z facelii jest jasnozielony lub białawy, o delikatnym zapachu i smaku. Pszczoły bardzo licznie oblatują facelię zbierając z niej nektar i pyłek od wczesnego ranka do późnego wieczora.

Obnóże z tej rośliny jest ciemnogranatowe.
Według niektórych obserwacji oblot facelii przez pszczoły trwa od godziny 3:00 rano do 21:30. Jest to prawdopodobnie, poza maliną, jedyna roślina do tak późna odwiedzana przez pszczoły (Głuchow).

Według obserwacji polskich pszczelarzy (Majeranowski) najsilniejszy oblot facelii można zaobserwować między 11:00 a 16:00; to samo stwierdza Kubańska Stacja Doświadczalna [nie chodzi tutaj o Kubę, lecz o Kubań, krainę w Rosji leżącą na północ od Kaukazu – red.]

Ilość nektaru w jednym kwiecie facelii waha się w dość szerokich granicach. Według Ukraińskiej Stacji Pszczelnictwa wynosi ona od 0,5 do 1,32 mg, według Fominy – od 0,5 do 5 mg. Zawartość cukru w nektarze jest dosyć znaczna. Doświadczenia autorki z 1954 roku [prof. Zofia Demianowicz – red.] dały następujące wyniki: średnia ilość nektaru z jednego kwiatu – 1,8 mg, a średnia zawartość w nim cukru – 31,8%.

Wydajność miodową facelii Radziecki Instytut Pszczelnictwa określił na około 309 kg z ha. Podawane są jeszcze większe liczby, bo ponad 500 kg. W naszych warunkach w 1954 roku średnia wydajność miodowa z 1 ha tej rośliny wyniosła około 327 kg.

Facelia jako roślina mało wybredna rośnie na wszystkich glebach, nawet jałowych, ale lepiej udaje się na żyznych, próchnicznych. Lubi wystawę słoneczną i dużo wilgoci w glebie, szczególnie w okresie kiełkowania.

Na glebach bardzo jałowych, a także rosnąc w cieniu wytwarza o 50% mniej kwiatów. Sieje się ją w różnych terminach: chcąc mieć ciągły pożytek z facelii można ją wysiać po raz pierwszy późną jesienią, tak aby rośliny nie zdążyły wykiełkować przed zimą (w naszych warunkach klimatycznych niezbyt pewne), drugi – wiosną w kwietniu, trzeci – w 2 tygodnie później i czwarty raz – w miesiąc po drugim siewie.

Facelię można siać rzędowo siewnikiem lub rzutowo, przykrywając ziemią za pomocą lekkich bron. Przy siewie na glebach urodzajnych wystarczy na 1 ha 6-8 kg dobrego nasienia, na gleby średnie lub słabe trzeba zużyć 10-16 kg.

Facelię należy wysiewać tak, aby odległość w rzędzie na glebach słabszych wynosiła 10-12 cm, a rozstawa rzędów 25-30 cm. Wysianą za gęsto trzeba przerzedzać broną lub przerywać ręcznie. Przed siewem dobrze jest nasiona wymieszać z piaskiem.

Facelia wschodzi 8 dnia po wysianiu, jeśli w glebie jest dosyć wilgoci, na glebach zaś bardzo suchych – po 2 tygodniach. Po 6 tygodniach od momentu wysiewu facelia zakwita i kwitnie przez następne 6 tygodni.

Przez cały ten czas w kwiatostanie rozwijają się codziennie świeże kwiaty bogate w nektar. Gdy facelia przekwitnie, w celu zebrania nasion kosi się ją i ustawia w snopki. Po tygodniowym przesuszeniu na polu zwozi się, młóci i odsiewa.

Zwózka przesuszonej facelii powinna odbywać się w godzinach rannych wozem wysłanym płachtami. Ponieważ nasiona łatwo wykruszają się, facelię najlepiej kosić wtedy, gdy kwitną jeszcze końce kwiatostanów, a łodyga i liście zaczynają przybierać barwę brązową.

Plon nasion wynosi od 2 do 5 kg z 1 ha. Nasiona facelii zawierają olej, jak dotychczas nie wykorzystywany. Uprawa facelii ma znaczenie nie tylko dla pszczół, lecz także stosowana jest jako pasza dla bydła.

W tym celu kosi się ją w połowie kwitnienia, zanim zdrewnieją jej łodygi. Początkowo zwierzęta odnoszą się do niej nieufnie, ponieważ cała jest owłosiona i szorstka, z czasem jednak przyzwyczajają się i jedzą ją chętnie.

Według wspomnianego już Głuchowa z 1 ha można uzyskać 16 t zielonej masy.
W miesięczniku „Pszczelarstwo” z roku 1952 (nr 9) Nabiałczyk podaje, iż wielu pszczelarzy stosuje facelię jako składnik mieszanek wysiewanych na zielonkę; tak na przykład do seradeli dodaje się 10% facelii Jest to o tyle korzystne, że facelia chroni seradelę przed wyłożeniem się i gniciem.

Można także mieszać facelię z różnymi odmianami wyki i peluszką, a w siewach poplonowych – z peluszką, gorczycą białą lub gryką.

Facelia może też wchodzić w skład mieszanek poplonowych po rzepaku i pszenicy.

W pierwszym stadium rozwoju facelia wrażliwa jest na zachwaszczenie, jednak gdy podrośnie zagłusza drobne chwasty, a nawet perz, toteż nadaje się jako uprawa zwalczająca chwasty.

Facelia siana na glebach lekkich może też być użyta na zielony nawóz, wzbogaca bowiem glebę w próchnicę. Trzeba ją wtedy przyorać nie później niż w trzecim tygodniu kwitnienia. W sadach facelię można siać jako roślinę okrywową.

Prócz facelii wrotyczowej wysoką miododajnością odznaczają się: facelia dzwonkowata oraz Phacelia viscida. Oba gatunki mają piękne kwiaty i mogą być siane także jako rośliny ozdobne”.

Pszczoły facelię oblatują przez cały dzień, gdyż jej poszczególne kwiaty wydzielają nektar dość długo. Te, które rozkwitły rano, nektarują do wieczora, zaś rozkwitnięte koło południa będą jeszcze wydzielać nektar w dniu następnym. Inaczej jest na przykład u gryki, której kwiaty rozkwitają tylko rano, nektar wydzielają przez kilka pierwszych godzin, a pod koniec dnia już są przekwitnięte.
Cdn.

Sławomir Trzybiński
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"