BYLINY OZDOBNE

Ruta zwyczajna – Ruta graveolens L.

Rodzina: Rutaceae – rutowate

Stanowisko:	słoneczne, ciepłe
Gleba:	próchniczna, piaszczysto-gliniasta, zasobna w wapń
Termin kwitnienia:	VI-VII
Długość kwitnienia:	2-3 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział
Wydajność miodowa:	~400 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	300 kg/ha
Kolor obnóży:	żółty

Ruta zwyczajna
Ruta graveolens L.
[DE] Die Weinraute
[EN] rue, common rue

Ruta jest aromatyczną byliną lub półkrzewem uprawianym w Polsce już od czasów średniowiecza. Jej ostry, aromatyczny zapach przypomina nieco woń wina, co znalazło odzwierciedlenie w nazwie rośliny w niektórych językach np. w niemieckim Weinraute (winna ruta).

Pędy nadziemne ruty osiągają wysokość 30-90 cm, są rozgałęzione, w dolnej części zdrewniałe, pokryte przez pierzastosieczne liście przypominające kształtem spadającą kroplę (zgodnie z podaniami kapiąca na ziemię podczas drogi na Golgotę Chrystusowa krew zmieniła się w rutę, a jej pędy pokryły się kroplami posoki).

Przy oglądaniu liści pod światło widoczne są punkciki, będące zbiornikami z olejkiem eterycznym. Cała roślina charakteryzuje się srebrzystawozielonym kolorem. Żółte kwiaty ruty zebrane są w baldachokształtne kwiatostany zakwitające od drugiej dekady VI do końca VII.

Szczytowe kwiaty w kwiatostanie są pięciokrotne (mają 5 płatków), pozostałe czterokrotne (mają 4 płatki). Ciekawostką jest fakt, że pręciki dojrzewają w kwiecie w ściśle określonej kolejności oraz zmieniają swoje położenie.

Ruta jest mało wymagająca, jednak najlepiej rośnie na stanowisku słonecznym i ciepłym. Preferuje gleby żyzne, piaszczysto-gliniaste, zasobne w wapń. W naszych warunkach klimatycznych narażona jest na przemarzanie, zwłaszcza podczas mroźnych i bezśnieżnych zim.

Roślinę można rozmnażać przez wysiew nasion (8 kg/ha) w IV na rozsadnik lub do gruntu. Bezpośrednio po zbiorze nasiona słabo kiełkują, dlatego z siewem trzeba poczekać do wiosny, aby zwiększyła się ich siła kiełkowania (przechodzą okres dojrzewania pożniwnego).

W pierwszym roku po siewie młode rośliny wykształcają tylko liście, w drugim – zakwitają. Zalecana rozstawa to 40 × 30-40 cm lub 50 × 50 cm. Innym sposobem rozmnażania jest podział starszych egzemplarzy.

Trojeść amerykańska – Asclepias syriaca L.

Rodzina: Apocynaceae – toinowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	żyzna
Termin kwitnienia:	VI-VII
Długość kwitnienia:	4-6 tyg.
Rozmnażanie:	siew, podział
Wydajność miodowa:	400-900 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	pszczoły nie zbierają pyłku
Kolor obnóży:	pszczoły nie zbierają pyłku

Trojeść amerykańska
Asclepias syriaca L.
[DE] Die Gewöhnliche Seidenpflanze
[EN] common milkweed, silkweed

Roślina dziko rośnie w Ameryce Północnej, do Europy zaś została sprowadzona w XVII w. w celach ozdobnych. Jest to okazała bylina tworząca wysokie (1,0-1,8 m), nierozgałęzione pędy, z których wyrastają eliptyczne liście o krótkich ogonkach.

Cała roślina zawiera trujący sok mleczny, w którego składzie występuje do 10% kauczuku. Kwitnienie gatunku zaczyna się pod koniec VI i trwa do VIII. Białawe lub brudnoróżowe kwiaty o średnicy 1,4 cm wyrastają w kątach liści, tworząc baldachokształtne kwiatostany (utworzone z 40-80 kwiatów).

Po przekwitnięciu powstają owoce – kolczaste torebki zawierające nasiona z długimi, srebrzystymi włoskami, które są hydrofobowe i służą m.in. do wypełniania poduszek, materaców czy wyrobu pasów ratunkowych. Dawniej puch nasienny polecano do ocieplania ścian uli.

Włókna łodyg znalazły zastosowanie do produkcji tkanin, papieru oraz lin i sznurów. W Ameryce Indianie wykorzystywali jej pędy, kwiaty i młode owoce jako warzywo. Mąkę zrobioną z nasion traktowali jako remedium na ukąszenia grzechotników, sokiem mlecznym usuwano brodawki i kurzajki.

Dzięki temu mogą być przenoszone na inne kwiaty lub do ula, ale czasem zbieraczki nie są w stanie wydostać się z takiej pułapki – zostają uwięzione w kwiecie, a w konsekwencji giną.

Trojeść amerykańska preferuje słoneczne stanowiska i żyzne gleby, na jednym miejscu może pozostawać nawet do 20 lat.

Mimo wielu niewątpliwych zalet jakie posiada, jest rośliną ekspansywną i szybko się rozrasta, dlatego została wpisana na listę gatunków inwazyjnych w załączeniu do Rozporządzenia z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym.

Pszczelarze nie mogą więc nasadzać i rozsiewać trojeści amerykańskiej. Ustawodawca umożliwił posiadanie oraz obrót wymienionymi w rozporządzeniu gatunkami, w tym trojeści amerykańskiej, jednak tylko na podstawie stosownego zezwolenia Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska.

Trojeść bulwiasta – Asclepias tuberosa L.

Rodzina: Apocynaceae – toinowate

Stanowisko:	słoneczne, ciepłe
Gleba:	przepuszczalna, piaszczysta, umiarkowanie wilgotna
Termin kwitnienia:	VI-VIII
Długość kwitnienia:	4-6 tyg.
Rozmnażanie:	siew, podział
Wydajność miodowa:	~250 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	pszczoły nie zbierają pyłku
Kolor obnóży:	pszczoły nie zbierają pyłku

Trojeść bulwiasta
Asclepias tuberosa L.
[DE] Die Knollige Seidenpflanze, Orange Seidenpflanze
[EN] butterfly weed

Roślina wykształca zgrubiałe, bulwiaste korzenie (stąd nazwa „bulwiasta”) oraz wzniesione pędy o długości 40-90 cm pokryte jedwabistymi włoskami. Liście mają wąskie, podługowate blaszki, wyrastają z łodygi w sposób spiralny.

Bardzo dekoracyjne, jaskrawopomarańczowe kwiaty zebrane są w baldachogrona na szczytach łodyg. Kwitnienie trwa od końca VI do początku VIII. Po przekwitnieniu zawiązują się wrzecionowate torebki zawierające płaskie nasiona ze srebrzystym puchem.

Trojeść bulwiasta wymaga ciepłego, słonecznego i osłoniętego stanowiska. Nie ma specjalnych wymagań glebowych, jednak najlepsze pod jej uprawę jest podłoże przepuszczalne, piaszczyste, umiarkowanie wilgotne o odczynie kwaśnym do obojętnego.

Gleba nie może być podmokła (szczególnie zimą), gdyż rośliny będą gniły. W naszych warunkach klimatycznych trojeść może przemarzać, dlatego też zaleca się okrywanie gleby przed zimą. Z uwagi na to, iż rośliny posiadają zdrewniały, palowy system korzeniowy, ich podział lub przesadzanie może zakończyć się niepowodzeniem.

Trojeść bulwiasta. Fot. Aneta Sulborska

Najlepszym sposobem rozmnażania jest wysiew nasion wprost do gruntu w IV-V lub jesienią. Rośliny kwitną od drugiego pełnego sezonu wegetacyjnego uprawy.

Czosnek olbrzymi – Allium giganteum Regel

Rodzina: Amaryllidaceae – amarylkowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	żyzna, przepuszczalna, zasobna w wapń
Termin kwitnienia:	VI-VII
Długość kwitnienia:	3-4 tyg.
Rozmnażanie:	cebule potomne, siew nasion
Wydajność miodowa:	~770 mg/kwiatostan
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	fioletowawe

Czosnek olbrzymi
Allium giganteum Regel.
[DE] Der Riesen-Lauch
[EN] giant onion

Łacińska nazwa rodzajowa rośliny prawdopodobnie wywodzi się od słowa halo = mocno pachnę, tchnę, co związane jest z jej charakterystycznym zapachem. Gatunek zaliczany jest do grupy wysokich czosnków ozdobnych, gdyż osiąga do 1,5-2 m wysokości.

Roślina wykształca rozetę równowąskich, szarozielonych i dużych liści. Z jej środka wyrastają pędy o wysokości około 1 m zakończone kulistym kwiatostanem o średnicy 10-20 cm złożonym z wielu (2-3 tys.) kwiatów.

Czosnek olbrzymi preferuje stanowiska słoneczne oraz żyzne, przepuszczalne gleby zasobne w wapń. Na podłożach zbyt ciężkich potrzebny jest drenaż. Cebule sadzi się jesienią na głębokość uzależnioną od ich wielkości (generalna zasada mówi o umieszczaniu cebul na głębokość równą ich trzykrotnej wysokości).

Na zimę zaleca się okrywanie roślin. Czosnek można rozmnażać z nasion wysiewanych wczesną wiosną do inspektów lub w IV bezpośrednio do gruntu. Rośliny często same się rozsiewają, o ile pozwolimy, aby nasiona dojrzały. Kwitnące egzemplarze uzyskuje się po 3 latach.

Czosnek olbrzymi. Fot. Aneta Sulborska

Innym sposobem rozmnażania jest oddzielanie cebul potomnych, które wysadza się na miejsce stałe co 15-30 cm (w zależności od siły wzrostu gatunku). Młode rośliny zakwitną po roku lub 2 latach.

Ślazówka turyngska – Lavatera thuringiaca L.

Rodzina: Malvaceae – ślazowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	żyzna
Termin kwitnienia:	VI-VIII
Długość kwitnienia:	~6 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	180-220 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	pszczoły nie zbierają pyłku
Kolor obnóży:	pszczoły nie zbierają pyłku

Ślazówka turyngska
Lavatera thuringiaca L.
[DE] Die Thüringer Strauchpappel
[EN] garden tree-mallow

Jest wysoką (do 1,5-2 m wysokości), szaro owłosioną rośliną pochodzącą z Europy Południowej i Azji Mniejszej. Charakteryzuje się głębokim, palowym systemem korzeniowym oraz sztywną, rozgałęzioną łodygą dorastającą do 1,3-1,5 m wysokości.

Dolne liście mają sercowaty kształt, górne – jajowaty. Kwiaty są duże (do 8 cm średnicy), przyjemnie pachnące o różowej koronie z ciemniejszymi żyłkami. Wyrastają pojedynczo w kątach liści.

Ślazówka preferuje żyzne, raczej zwięzłe gleby i słoneczne stanowiska. Źle rośnie na podłożach podmokłych. Dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu jest odporna na suszę. Rozmnaża się z nasion wysiewanych wiosną bezpośrednio do gruntu w ilości 4-5 kg/ha.

Do dobrych wschodów potrzebna jest duża ilość wody w glebie. Po wzejściu należy przerwać siewki, pozostawiając rośliny w rozstawie 40-50 × 20-30 cm. Ślazówka nie znosi przesadzania.

Werbena krzaczasta (= witułka krzaczasta) – Verbena hastata L.

Rodzina: Verbenaceae – werbenowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	żyzna, próchniczna, przepuszczalna
Termin kwitnienia:	VI-VII
Długość kwitnienia:	~5 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	~300 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	żółty

Werbena krzaczasta
Verbena hastata L.
[DE] Das Lanzeneisenkraut
[EN] American vervain

Roślina pochodzi z Ameryki Północnej. Cechuje ją wąski, wzniesiony pokrój. Część podziemną stanowią rozłogi, łodyga nadziemna jest nieznacznie rozgałęziona w górnej części, osiąga do 1,5 m wysokości. Często jest czerwonawo nabiegła z białymi włoskami na powierzchni.

Liście wyrastają parami naprzeciw siebie. Cechuje je lancetowaty kształt, wyraźne nerwy oraz krótkie ogonki. Łacińska nazwa gatunkowa wywodzi się od słowa hastátus = oszczepowaty, w kształcie grotu oszczepu, co nawiązuje do wyglądu liści. Brzeg liści jest grubo ząbkowany.

Jeden kwiat wydziela 0,10-0,19 mg cukrów. Wydajność miodową oszacowano na około 300 kg/ha. Z pyłku robotnice mogą formować żółte obnóża, lecz rzadko to czynią.

Werbena najlepiej rośnie na glebach żyznych, przepuszczalnych i próchnicznych. Preferuje stanowiska słoneczne – przy braku światła słabiej się rozkrzewia i kwitnie. Rozmnaża się z nasion, daje też samosiewy.

Języczka Przewalskiego – Ligularia przewalskii Maxim

Rodzina: Asteraceae –astrowate

Stanowisko:	półcieniste
Gleba:	piaszczysto-próchniczna lub piaszczysto-gliniasta, wilgotna, żyzna
Termin kwitnienia:	VI-VII
Długość kwitnienia:	4-5 tyg.
Rozmnażanie:	podział, siew nasion
Wydajność miodowa:	brak danych
Wydajność pyłkowa:	15 kg/ha
Kolor obnóży:	żółtopomarańczowy

Języczka Przewalskiego
Ligularia przewalskii Maxim
[DE] Das Kerzen-Greiskraut
[EN] Przewalski’s leopardplant, Przewalski’s golden ray

Jest kępiastą byliną dorastającą do 1,5 m wysokości. Posiada płytko rozgałęziony system korzeniowy, duże, dekoracyjne, ostro ząbkowane liście oraz małe, żółte koszyczki zebrane w długie, kłosokształtne kwiatostany.

Rośliny preferują gleby piaszczysto-próchniczne lub piaszczysto-gliniaste, wilgotne i żyzne. Nie znoszą przesuszenia gleby, dlatego też najlepiej sadzić je w pobliżu zbiorników wodnych lub w innych wilgotnych i cienistych miejscach.

Języczka Przewalskiego. Fot. Aneta Sulborska

Języczkę można rozmnażać przez wysiew nasion jesienią bezpośrednio do gruntu lub przez podział. Przy sadzeniu na miejsce stałe należy zapewnić rozstawę co 50-100 cm.

Czyściec wełnisty (= czyściec włochaty) – Stachys byzantina K. Koch

Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko:	słoneczne, suche
Gleba:	sucha, piaszczysto-gliniasta, przepuszczalna
Termin kwitnienia:	VI-VIII
Długość kwitnienia:	6-7 tyg.
Rozmnażanie:	podział, sadzonki pędowe, siew nasion
Wydajność miodowa:	~140 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	kremowy

Czyściec wełnisty
Stachys byzantina K. Koch
[DE] Der Woll-Ziest
[EN] Lamb’s-ear

Łodygi czyśćca płożą się i są pokryte srebrzystobiałymi włoskami tworzącymi kutner. Liście są duże, lancetowatojajowate, grube i miękkie, również z kutnerem po obu stronach blaszki. Dzięki włoskom roślina wygląda jakby była okryta wełną, stąd prawdopodobnie polska nazwa gatunkowa „wełnisty”.

Czyściec wełnisty.

Czyściec najlepiej rośnie na stanowiskach suchych i słonecznych oraz suchej, piaszczysto-gliniastej i przepuszczalnej glebie. Można go rozmnażać przez podział (VI-VII), siew (wiosną) lub przez sadzonki odrywane z częścią starszego pędu we IX-X.

Fot. Aneta Sulborska

Kłosowiec fenkułowy – Agastache foeniculum (Pursh) Kuntze

Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	przepuszczalna, lekko wilgotna, średnio zasobna
Termin kwitnienia:	VI-VIII
Długość kwitnienia:	7-8 tyg.
Rozmnażanie:	siew, sadzonki
Wydajność miodowa:	400-900 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	160 kg/ha
Kolor obnóży:	kremowobiały

Kłosowiec fenkułowy
Agastache foeniculum (Pursh) Kuntze
[DE] Die Duftnessel
[EN] blue giant hyssop

Jest silnie pachnącą byliną o zapachu przypominającym anyż, wykorzystywaną w perfumerii oraz do aromatyzowania ciast i kisieli. Znalazła także zastosowanie w medycynie (uszczelnia naczynia krwionośne, wzmacniania odporność, poprawia kondycję skóry) oraz jako roślina ozdobna i pszczelarska.

Kłosowiec wykształca rozgałęzione, czterokanciaste łodygi (do 1,2 m wysokości), z których wyrastają sercowate liście o długich ogonkach, po dwa naprzeciw siebie. Fioletowe kwiaty długości 5-6 mm zebrane są w zwarte, kłosokształtne kwiatostany wyrastające na szczytach rozgałęzień.

Roślina lubi przepuszczalne, lekko wilgotne podłoże o średniej zasobności. Do dobrego wzrostu wymaga stanowiska słonecznego i regularnego podlewania. Jest umiarkowanie mrozoodporna, dlatego zaleca się jej okrywanie na zimę.

Kłosowiec rozmnaża się z nasion lub sadzonek. Nasiona wysiewa się wiosną bezpośrednio do gruntu lub na rozsadnik, a następnie młode rośliny wysadza na miejsce stałe w rozstawie 40 × 40 cm. Roślina może też dać samosiewy.

Kłosowiec fenkułowy. Fot. Aneta Sulborska

Kwitnienie rozpoczyna się już w pierwszym roku uprawy. Kłosowiec należy do krótkotrwałych bylin i średnio co 5 lat należy wymienić starsze egzemplarze.

Kocimiętka właściwa – Nepeta cataria L.

Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko:	słoneczne, suche
Gleba:	przepuszczalna, umiarkowanie sucha lub lekko wilgotna
Termin kwitnienia:	VI-IX
Długość kwitnienia:	~4-5 tyg.
Rozmnażanie:	podział, siew nasion, sadzonki
Wydajność miodowa:	150-200 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	do 15 kg/ha
Kolor obnóży:	kremowe

Kocimiętka właściwa
Nepeta cataria L.
[DE] Die Echte Katzenminze
[EN] true catnip

Jest rośliną o mocno rozgałęzionych, płożących się pędach osiągających do 30 cm wysokości. Drobne, sercowatojajowate liście o karbowano-piłkowanym brzegu wyrastają po dwa naprzeciwko siebie.

Cała roślina pokryta jest srebrnoszarymi, gęstymi włoskami oraz odznacza się silnym, charakterystycznym zapachem, szczególnie lubianym przez koty – do czego nawiązuje polska nazwa rodzajowa. Kwiaty kocimiętki zebrane są w gęste nibyokółki.

Kocimiętka właściwa.

Rośliny są mało wymagające, jednak najlepiej rosną na stanowiskach słonecznych i suchych. Preferują przepuszczalną, umiarkowanie suchą lub lekko wilgotną glebę.

Można je rozmnażać przez wysiew nasion (rośliny dają również liczne samosiewy), sadzonki pobierane wczesnym latem lub podział wiosną. Rozstawa miedzy rzędami powinna wynosić 45 cm, w rzędzie 20 cm.

Kocimiętka.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"