BYLINY DZIKO ROSNĄCE

Ostrożeń łąkowy – Cirsium rivulare (Jacq.) All.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Występowanie:	wilgotne łąki, zarośla, torfowiska niskie
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	wilgotna
Termin kwitnienia:	VI-VIII
Długość kwitnienia:	~4 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	~80 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	kremowy

Ostrożeń łąkowy
Cirsium rivulare (Jacq.) All.
[DE] Die Bach-Kratzdistel
[EN] brook thistle

Ostrożeń porasta wilgotne łąki, zarośla i torfowiska niskie. Łacińska nazwa gatunkowa wskazuje na jego występowanie na wilgotnych stanowiskach (łac. rívulus = mały potok, strumyczek). Roślina osiąga do 1,2 m wysokości.

Ostrożeń lubi słoneczne stanowiska oraz wilgotne gleby. Można go rozmnażać przez podział lub wysiew nasion (materiałem siewnym są owoce).

Cykoria podróżnik – Cichorium intybus L.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Występowanie:	przydroża, miedze, nieużytki, miejsca wydeptywane
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	piaszczysta, lekka, zasobna w wapń
Termin kwitnienia:	VI-IX
Długość kwitnienia:	~6 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	30-100 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	10-170 kg/ha
Kolor obnóży:	kremowy

Cykoria podróżnik
Cichorium intybus L.
[DE] Die gemaine Wegwarte
[EN] Common chicory

Cykoria podróżnik rośnie na poboczach dróg, miedzach, nieużytkach i w miejscach wydeptywanych, do czego nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa wywodząca się od greckich słów: kío = idę i choros = pole, okolica.

Wykształca palowy korzeń oraz rozgałęziony, szorstko owłosiony pęd dorastający do 1,2 m wysokości. Zatokowo-pierzasto-wycinane liście dolne zebrane są w różyczkę, liście łodygowe mają lancetowaty lub podługowaty kształt, liście górne zaś są całobrzegie.

We wszystkich organach rośliny występuje biały sok mleczny. Jasnoniebieskie kwiaty tworzą koszyczkowate kwiatostany o średnicy 4 cm usytuowane na szczytach pędów i w kątach górnych liści. Wszystkie kwiaty w koszyczku to kwiaty języczkowate dostarczające zarówno pyłku, jak i nektaru.

Korzenie wykorzystuje się przy produkcji podpiwka oraz służą do barwienia ciemnych piw. Syrop z korzeni stanowi dodatek do konserw i wyrobów cukierniczych oraz można go użyć do produkcji alkoholu.

Cykoria podróżnik. Fot. Aneta Sulborska

Pszczoły zbierają z kwiatów cykorii pokarm białkowy (pyłek) i węglowodanowy (nektar). Najintensywniejszy oblot obserwuje się w godzinach 8:00-11:00, gdyż kwiaty nektarują tylko między 7:00 a 12:00.

Cykoria rośnie na różnych typach gleb, zwłaszcza piaszczystych, lekkich i zasobnych w wapń. Jest rośliną azotolubną. Rozmnaża się przez wysiew nasion w V wprost do gruntu.

Przetacznik długolistny – Veronica longifolia L.

Rodzina: Plantaginacae – babkowate

Występowanie:	zarośla, wilgotne łąki, brzegi wód
Stanowisko:	słoneczne, półcieniste
Gleba:	cięższe, podmokłe
Termin kwitnienia:	VI-VIII
Długość kwitnienia:	całe lato
Rozmnażanie:	siew, podział, sadzonki wierzchołkowe
Wydajność miodowa:	do 300 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	żółtokremowy

Przetacznik długolistny
Veronica longifolia L.
[DE] Der Langblättriger Ehrenpreis
[EN] garden speedwell

Przetacznik występuje w zaroślach, na wilgotnych łąkach i nad brzegami wód, jest także uprawiany w calach dekoracyjnych. Rośliny dorastają do 40-120 cm wysokości. Łodygi są wzniesione, w górze nagie, dołem szaro owłosione.

Liście dolne mają lancetowaty lub jajowaty kształt, są zaostrzone i brzegiem piłkowane. Do ich wyglądu nawiązuje polska i łacińska nazwa gatunkowa (łac. longus = długi, fólium = liść). Niebieskofioletowe kwiaty zebrane są na szczycie pędu w wydłużone grono.

Wyka ptasia – Vicia cracca L.

Rodzina: Fabaceae – bobowate

Występowanie:	łąki, zarośla, brzegi lasów, pola, przydroża
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	gliniasta, umiarkowanie sucha, próchniczna, zasobna w azot
Termin kwitnienia:	VI-IX
Długość kwitnienia:	~6 tyg.
Rozmnażanie:	siew, podział, sadzonki
Wydajność miodowa:	180-350 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	żółty

Wyka ptasia
Vicia cracca L.
[DE] Die Vogel-Wicke
[EN] tufted vetch, cow vetch, bird vetch, blue vetch, boreal vetch

Występuje na łąkach, brzegach lasów, polach, przydrożach i w zaroślach. Wykształca silny korzeń z licznymi brodawkami (żyje w symbiozie z bakteriami wiążącymi wolny azot z powietrza). Jej łodyga jest cienka, miękko owłosiona, dorasta do 30-120 cm wysokości, pnie się lub płoży.

Wyka ptasia. Fot. Aneta Sulborska

Przy ciepłej pogodzie oraz przy dostatecznej ilości wilgoci w glebie kwiaty wyki są chętnie oblatywane przez pszczoły zbierające nektar i pyłek. Pojedynczy kwiat wydziela w ciągu życia 0,8-1,0 mg nektaru. Wydajność miodową oszacowano na 180-350 kg/ha. Pyłek jest materiałem na żółte obnóża.

Roślina preferuje gleby gliniaste, umiarkowanie suche, próchniczne, zasobne w azot. Można ją rozmnażać przez wysiew nasion wprost do gruntu w IV-VI lub wegetatywnie przez odrywane sadzonki w IV-V lub podział latem. Rozstawa w rzędzie powinna wynosić 20-30 cm.

Wiązówka błotna – Filipendula ulmaria (L.) Maxim.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Występowanie:	mokre i wilgotne łąki, brzegi wód, ziołorośla, olszyny
Stanowisko:	słoneczne, półcieniste
Gleba:	piaszczysta, gliniasta, żyzna wilgotna
Termin kwitnienia:	VI-VIII
Długość kwitnienia:	3-4 tyg.
Rozmnażanie:	podział, siew nasion
Wydajność miodowa:	brak produkcji nektaru
Wydajność pyłkowa:	~120 kg/ha
Kolor obnóży:	żółty

Wiązówka błotna
Filipendula ulmaria (L.) Maxim.
[DE] Das Echte Mädesüß
[EN] meadowsweet, mead wort

Nazywana jest czasem kropidłem. Występuje na mokrych i wilgotnych łąkach, nad brzegami wód, w ziołoroślach i olszynach. Wykształca grube kłącze, z którego wyrastają liczne, cienkie korzenie wykorzystywane w krajach byłego ZSRR jako lek przeciw wściekliźnie.

Z wyglądem części podziemnej prawdopodobnie związana jest łacińska nazwa rodzajowa rośliny składająca się ze słowa filum = nitka, nić i péndulus = zwisający, wiszący. Łodygi wiązówki są sztywne i wzniesione, w górze najczęściej rozgałęzione i gęsto ulistnione.

Kwiaty wiązówki dostarczają pszczołom (i innym zapylaczom) jedynie pyłku, z którego formowane są żółte obnóża. Średnio jeden kwiat produkuje 0,17 mg tego pokarmu. Wydajność pyłkową oszacowano na około 120 kg/ha.

Najlepsze warunki do wzrostu i rozwoju wiązówka znajduje na glebach żyznych, wilgotnych, gliniastych lub piaszczystych. Może rosnąć w słońcu lub półcieniu. Rozmnaża się ją przez wysiew nasion lub podział.

Wiązówka błotna. Fot. Aneta Sulborska

Szałwia okręgowa – Salvia verticillata L.

Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Występowanie:	przydroża, suche zbocza i zarośla, miejsca ruderalne
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	gliniasta, wapienna
Termin kwitnienia:	VI-IX
Długość kwitnienia:	~5-7 tyg.
Rozmnażanie:	siew, podział
Wydajność miodowa:	170-300 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	40-50 kg/ha
Kolor obnóży:	białawy

Szałwia okręgowa
Salvia verticillata L.
[DE] Der Quirlblütige Salbei
[EN] lilac sage, whorled clary

Występuje na przydrożach, suchych zboczach i zaroślach oraz w miejscach ruderalnych. Jej łodyga jest czterokanciasta, owłosiona i rozgałęziona, o wysokości 30-60 cm. Liście wyrastają parami na krzyż.

Z ich ułożeniem związana jest łacińska nazwa gatunkowa, gdyż verticillátus to okółkowy (łac. verto = obracam, odwracam). Kształt liści określa się jako trójkątnie sercowaty, brzeg blaszki jest karbowano-ząbkowany. U nasady liści najczęściej występują dwa uszka.

Kwiaty wyrastają po 15-30 w nibyokółkach. Ich korona jest niebieskofioletowa, dwuwargowa, o długości 1,5 cm z wyraźnym pierścieniem włosków wewnątrz rurki. Pręciki są dwa, każdy o jednym pylniku typowym i drugim zredukowanym. Nektarnik tworzy pierścień wokół zalążni.

Zalecana rozstawa to 40-50 × 30-40 cm. Roślina często daje samosiewy. Innym sposobem rozmnażania jest podział starszych egzemplarzy.

Szałwia okręgowa. Fot. Aneta Sulborska

Rozchodnik ostry – Sedum acre L.

Rodzina: Crassulaceae – gruboszowate

Występowanie:	łąki, zbocza, skały, przydroża, miejsca ruderalne
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	piaszczysta, sucha, jałowa
Termin kwitnienia:	VI-VII
Długość kwitnienia:	~6 tyg.
Rozmnażanie:	podział, sadzonki, siew nasion
Wydajność miodowa:	100-150 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	do 10 kg/ha
Kolor obnóży:	żółty

Rozchodnik ostry
Sedum acre L.
[DE] Der Scharfe Mauerpfeffer
[EN] goldmoss stonecrop, mossy stonecrop

Siedliska, na których gatunek występuje to łąki, zbocza, skały, przydroża oraz miejsca ruderalne. Rozchodnik jest niską (5-15 cm wysokości), zimozieloną rośliną tworzącą darnie. Wykształca dwojakiego rodzaju pędy: płonne z licznymi liśćmi i skąpo ulistnione pędy kwiatonośne.

Liście są gruboszowate, drobne, wałeczkowate, przystosowane do oszczędnej gospodarki wodnej (w liściach magazynowana jest woda i dlatego rośliny zaliczane są do sukulentów liściowych). Górna ich strona jest płaska, dolna wypukła. Po przekwitnięciu liście opadają lub bieleją, zasychając, stają się papierowate.

Wydajność miodowa wynosi 100-150 kg/ha. Miód cechuje się żółtozłotym kolorem, przyjemnym aromatem i dobrym smakiem. Z pyłku robotnice formują żółte obnóża. Wydajność pyłkowa jest niewielka, wynosi do 10 kg/ha.

Rozchodnik ostry. Fot. Aneta Sulborska

Rozchodnik jest rośliną światłolubną, dlatego najlepiej rośnie na stanowiskach słonecznych. Lubi suchą, jałową, piaszczystą, a nawet kamienistą glebę. Rozmnaża się przez podział (w IV-V lub VIII-IX), sadzonkowanie (wykonuje się je w VIII-IX i wysadza do skrzynek) lub siew nasion (III-IV).

Nasiona są bardzo drobne (w 1 g jest ich około 80 tys.) w związku z czym zaleca się przed siewem wymieszać je z drobnoziarnistym piaskiem. Proponowana rozstawa w rzędzie to 10-30 cm.

Trędownik bulwiasty – Scrophularia nodosa L.

Rodzina: Scrophulariaceae – trędownikowate

Występowanie:	lasy liściaste, wilgotne łąki, zarośla, nad zbiornikami wodnymi
Stanowisko:	półcieniste
Gleba:	żyzna, średnio wilgotna
Termin kwitnienia:	VI-VII
Długość kwitnienia:	5-7 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, kłącza
Wydajność miodowa:	700-900 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	240 kg/ha
Kolor obnóży:	żółty

Trędownik bulwiasty
Scrophularia nodosa L.
[DE] Die Knotige Braunwurz, Knoten-Braunwurz
[EN] figwort, woodland figwort common figwort

Roślina występuje w lasach liściastych, na wilgotnych łąkach, w zaroślach oraz w sąsiedztwie zbiorników wodnych. Cechuje ją niemiły zapach. Wykształca białe, bulwiasto zgrubiałe kłącze (stąd nazwa „bulwiasty”) oraz wzniesioną, czterokanciastą łodygę osiągającą do 1,2 m wysokości.

Liście wyrastają po dwa naprzeciw siebie, mają ogonek oraz jajowatotrójkątną, zaostrzoną blaszkę. Kwiaty zebrane są w szczytowe kwiatostany typu wiechy. Charakteryzują się dwuwargową, purpurowobrunatną lub żółtawą koroną o beczułkowatym kształcie.

Korona kryje pięć pręcików, z których 4 są typowo ukształtowane, a piąty występuje w postaci ciemnobrązowego prątniczka (zmodyfikowany pręcik), który pełni funkcję wskaźnika dla owadów. Nektarnik tworzy pierścień u podstawy zalążni.

Trędownik bulwiasty. Fot. Aneta Sulborska

Nasiona najlepiej kiełkują w wilgotnej, próchnicznej glebie z dodatkiem torfu oraz w obecności światła (dlatego nie należy ich przykrywać). Warunkiem dobrych wschodów i wzrostu siewek jest obecność wody w podłożu i lekkie zacienienie.

Młode rośliny zaleca się przesadzać z rozsadnika na miejsce stałe wiosną w rozstawie 30-40 × 30-40 cm. Roślina daje też samosiewy.

Wierzbówka kiprzyca – Epilobium anguolium L.

Rodzina: Onagraceae – wiesiołkowate

Występowanie:	polany leśne, skraje lasów, zarośli i zbiorników wodnych, nieużytki
Stanowisko:	słoneczne, półcieniste
Gleba:	żyzna, próchniczna, przepuszczalna
Termin kwitnienia:	VI-VIII
Długość kwitnienia:	~6-7 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział rozłogów
Wydajność miodowa:	200 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	80-110 kg/ha
Kolor obnóży:	zielonkawoszary

Wierzbówka kiprzyca
Epilobium anguolium L.
[DE] Das Schmalblättrige Weidenröschen
[EN] fireweed

Wierzbówka występuje na polanach leśnych, nieużytkach oraz brzegach lasów, zarośli i zbiorników wodnych. Wykształca podziemne kłącze oraz białoróżowe rozłogi z łuskowatymi liśćmi. Łodygi nadziemne są gęsto ulistnione, często czerwonawo nabiegłe, dorastają do 1,5-2 m wysokości.

Liście mają lancetowaty kształt, są zaostrzone, krótkoogonkowe lub siedzące. Wyglądem przypominają liście wierzby, stąd polska nazwa rodzajowa „wierzbówka”. Nerwy są wyraźne, boczne odchodzą niemal pod kątem prostym od nerwu głównego.

Kwiaty wyrastają na długich szypułkach, cechują się ciemnoróżową lub fioletowopurpurową barwą i osiągają średnicę do 4 cm. Zebrane są na szczycie łodygi w postaci groniastego kwiatostanu w kształcie stożka. Działki kielicha cechuje obecność włosków na zewnętrznej powierzchni.

Najlepsze warunki do nektarowania występują w wyższej temperaturze (24-28°C) i przy dostatecznej ilości wody w glebie. W warunkach Polski wydajność miodową oszacowano na około 200 kg z 1 ha, natomiast na żyznych łąkach Ukrainy może sięgać 400-500 kg/ha.

Patoka z wierzbówki jest bezbarwna, o przyjemnym zapachu, a krupiec biały. Miód szybko krystalizuje i czasem cechuje się lekko korzenną nutą. Pyłek rośliny bardzo łatwo przyczepia się do ciała pszczół i innych owadów, gdyż powleczony jest kleistą substancją – wiscyną.

Pszczoły formują z niego zielonkawoszare obnóża. Wydajność pyłkową oszacowano na około 80-110 kg/ha.

Wierzbówka najlepiej rośnie na żyznych, przepuszczalnych glebach, zasobnych w składniki pokarmowe i próchnicę. Jest rośliną azotolubną i pionierską. Preferuje stanowiska słoneczne i półcieniste.

Najłatwiej można ją rozmnożyć wegetatywnie przez podział rozłogów. Rozmnażanie z siewu jest również możliwe, niemniej pracochłonne, gdyż nasiona są bardzo małe. Należy także pamiętać, aby po wysianiu nie przykrywać ich ziemią.

Wierzbówka kiprzyca. Fot. Aneta Sulborska

Dziurawiec zwyczajny (= świętojańskie ziele) – Hypericum perforatum L.

Rodzina: Hypericaceae – dziurawcowate

Występowanie:	słoneczne zbocza, suche łąki, miedze, zarośla, pastwiska, skraje pól
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	żyzna, przepuszczalna, dostatecznie wilgotna
Termin kwitnienia:	VI-VIII
Długość kwitnienia:	~4 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	brak produkcji nektaru
Wydajność pyłkowa:	30-100 kg/ha
Kolor obnóży:	ciemnożółty

Dziurawiec zwyczajny
Hypericum perforatum L.
[DE] Das Echte Johanniskraut
[EN] perforate St John’s-wort

Dziurawiec rośnie w umiarkowanych szerokościach geograficznych, głównie w Europie, ale został zawleczony przez człowieka do wszystkich innych części świata. Można go spotkać na słonecznych zboczach, suchych łąkach, pastwiskach, miedzach, w zaroślach i na skrajach pól.

Roślina wykształca krótkie kłącze i rozgałęziony, wrzecionowaty korzeń. Część nadziemną stanowi wzniesiona, górą silnie rozgałęziona łodyga, dorastająca do 1 m wysokości. Liście najczęściej mają kształt lancetowaty i wyrastają po dwa naprzeciw siebie.

Patrząc pod światło, widoczne są na nich przeświecające punkciki sprawiające wrażenie dziurek (stąd nazwa „dziurawiec”), które stanowią zbiorniki olejków eterycznych. Łacińska nazwa rodzajowa być może nawiązuje właśnie do charakterystycznej budowy liści (gr. hypér = nad, ponad, ereikein = być dziurawionym, perforowanym).

Masa pyłku wyprodukowana przez jeden kwiat wynosi 0,27-0,29 mg. Wydajność pyłkową zwartego łanu rośliny w warunkach uprawy oszacowano na 60-100 kg/ha, w warunkach naturalnych na około 30 kg/ha.

Dziurawiec może być uprawiany na plantacjach zielarskich lub w ogródkach przydomowych. Nie ma specjalnych wymagań klimatyczno-glebowych, choć najlepiej rośnie na glebach żyznych, przepuszczalnych, dostatecznie wilgotnych oraz na stanowiskach słonecznych.

Najprostszym sposobem rozmnażania jest wysiew nasion wprost do gruntu jesienią (IX-X lub X-XI) w ilości 4 g/m2 lub wiosną (do połowy IV). Przy wiosennym siewie nasiona wymagają stratyfikacji, w przeciwnym razie wschody będą nierównomierne.

Można też produkować rozsadę z nasion wysianych w III pod osłonami lub w inspektach. Rozsadę wysadza się w V w rozstawie 40 × 15-20 cm.

Farbownik lekarski – Anchusa officinalis L.

Rodzina: Boraginaceae – ogórecznikowate

Występowanie:	przydroża, zbocza, suche wzgórza
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	sucha, piaszczysta
Termin kwitnienia:	VI-VII
Długość kwitnienia:	~7 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	100-250 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	30 kg/ha
Kolor obnóży:	żółtokremowy

Farbownik lekarski
Anchusa officinalis L.
[DE] Die Gemeine Ochsenzunge
[EN] common bugloss, true alkanet, bugloss

Występuje na przydrożach, zboczach i suchych wzgórzach. Jest byliną, rzadziej rośliną dwuletnią, o silnym kłączu i palowym korzeniu. W pierwszym roku uprawy wykształca rozetę liści, a w kolejnym zakwita.

Z łodygi o wysokości do 1 m wyrastają lancetowate liście – dolne ogonkowe, górne siedzące i obejmujące łodygę. Cały pęd jest szorstko owłosiony. W VI na roślinach pojawiają się purpurowofioletowe lub niebieskie kwiaty zebrane w sierpikowaty kwiatostan.

Przy wlocie do rurki korony usytuowane są białe wyrostki nazywane osklepkami, które zabezpieczają nektar przed wysychaniem oraz rozcieńczeniem podczas opadów.

Łacińska nazwa Anchusa wywodząca się od słowa ánchein = zaciskać, dławić prawdopodobnie odnosi się do budowy stosunkowo wąskiej i długiej (około 5 mm) rurki korony lub jest związana ze stosowaniem rośliny jako środka ściągającego.

Pojedynczy kwiat żyje około 2 dni i w tym czasie wydziela 0,8-2 mg nektaru o koncentracji cukrów 40-65%. Jeden kwiat dostarcza 0,3-0,8 mg cukrów, wśród których dominuje sacharoza. Wydajność miodowa wynosi 100-250 kg/ha. Z kwiatów farbownika pszczoły zbierają także pyłek.

Farbownik lekarski. Fot. Aneta Sulborska

Jeden kwiat produkuje 0,15-0,18 mg tego pokarmu, a owady formują z niego żółtokremowe obnóża. Wydajność pyłkową oszacowano na około 30 kg/ha.

Rośliny preferują słoneczne stanowiska. Dobrze rosną na suchych, piaszczystych i ubogich glebach, nadają się na nieużytki. Rozmnaża się je przez wysiew nasion wprost do gruntu w IV-VII lub późną jesienią w rzędy co 40-50 cm.

Chaber driakiewnik – Centaurea scabiosa L.

Rodzina: Aseteraceae- astrowate

Występowanie:	zarośla, przydroża, suche łąki i zbocza, skraje lasów
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	przepuszczalna
Termin kwitnienia:	VI-IX
Długość kwitnienia:	~6 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział
Wydajność miodowa:	~560 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	200-280 kg/ha
Kolor obnóży:	kremowy

Chaber driakiewnik
Centaurea scabiosa L.
[DE] Die Skabiosen-Flockenblume
[EN] greater knapweed

Występuje w zaroślach, na przydrożach, skrajach lasów oraz suchych łąkach i zboczach. Wykształca wzniesioną, słabo rozgałęzioną i szorstko owłosioną łodygę dorastającą do 1 m wysokości.

Liście mają głęboko wcinaną blaszkę (pierzastosiecznie) zakończoną ostką, dolne wyrastają na ogonkach, górne są siedzące. Kwiaty tworzą kulistawe koszyczki o średnicy 3-6 cm umieszczone pojedynczo na końcach łodyg.

Kwiatostany okryte są od dołu kulistą okrywą utworzoną z listków z brunatnoczarnymi frędzlami lub ząbkami na brzegu. Koszyczki składają się z różowych (rzadziej białych) brzeżnych kwiatów lejkowatych i centralnie umieszczonych kwiatów rurkowatych.

Roślina preferuje słoneczne stanowiska oraz dobrze znosi suszę. Ma niewielkie wymagania glebowe i praktycznie rośnie na każdej, przepuszczalnej glebie.

Chaber driakiewnik. Fot. Aneta Sulborska

Toleruje podłoża o różnym pH. Rozmnaża się z nasion wysiewanych wiosną lub przez podział. Gatunek jest godny polecenia do podsiewania na nieużytkach.

Serdecznik pospolity – Leonurus cardiaca L.

Rodzina: Lamiaceae – jasnowate

Występowanie:	przydroża, miejsca ruderalne
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	zasobna w azot, niezbyt sucha, przepuszczalna, średnio zwięzła
Termin kwitnienia:	VI-VIII
Długość kwitnienia:	5-8 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział
Wydajność miodowa:	100-400 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	40-45 kg/ha
Kolor obnóży:	żółty

Serdecznik pospolity
Leonurus cardiaca L.
[DE] Das Echte Herzgespann
[EN] motherwort

Gatunek występuje na przydrożach w miejscach ruderalnych. Uprawiany jest też na plantacjach zielarskich. Wykształca czterokanciastą, wzniesioną i owłosioną łodygę o wysokości 30-90 cm, która często jest fioletowo nabiegła. Liście wyrastają parami na krzyż.

Dolne są dłoniastodzielne z sercowatą nasadą, górne sieczne lub klapowane o nasadzie klinowatej. Górna powierzchnia blaszki cechuje się ciemnozieloną barwą, dolna jasnozieloną. Cała roślina nieprzyjemnie pachnie. Kwiaty wyrastają w gęstych nibyokółkach, tworząc wydłużony kwiatostan na szczycie pędu.

Jego wygląd przyczynił się do nadania łacińskiej nazwy rodzajowej, która składa się z greckich słów léon = lew i urá = ogon. Korona kwiatów osiąga długość do 1,2 cm, cechuje się budową wargową.

Z pyłku pszczoły tworzą żółte obnóża. Dziesięć kwiatów produkuje przeciętnie 0,84 mg pyłku. Wydajność pyłkową oszacowano na 40-45 kg/ha.

Serdecznik pospolity. Fot. Aneta Sulborska

Roślina preferuje stanowiska słoneczne, co do gleby nie ma specjalnych wymagań, choć najodpowiedniejsze będą dla niej podłoża bogate w azot, przepuszczalne, średnio zwięzłe, niezbyt suche. Rozmnaża się z nasion wysiewanych wiosną (III-IV) lub jesienią (IX lub X-XI) w rzędy co 40-50 cm. Daje też samosiewy.

Innym sposobem rozmnażania jest podział starszych egzemplarzy. Serdecznik można polecić do wzbogacania nieużytków.

Chaber łąkowy – Centaurea jacea L.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Występowanie:	łąki, pastwiska, skraje lasów, przydroża, zarośla
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	gliniasta, średnio próchniczna, średnio wilgotna
Termin kwitnienia:	VI-X
Długość kwitnienia:	~6 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział
Wydajność miodowa:	100-230 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	kremowy

Chaber łąkowy
Centaurea jacea L.
[DE] Die Wiesen-Flockenblume
[EN] brown knapweed, brownray knapweed

Gatunek występuje na łąkach, pastwiskach, skrajach lasów, przydrożach i w zaroślach. Wykształca wzniesioną, kanciastą i szorstką łodygę dorastającą do 20-120 cm wysokości. Liście są zmienne, najczęściej o niepodzielonej blaszce.

Te usytuowane w dolnej części łodygi są całobrzegie lub ząbkowane o lancetowatym lub jajowatym kształcie, wyrastają na ogonkach.

Chaber łąkowy. Fot. Aneta Sulborska

Liście górne mają lancetowaty lub eliptyczny kształt, są nagie lub owłosione, siedzące. Kwitnienie przypada na VI-X. Różowopurpurowe kwiaty zebrane są w koszyczki o średnicy 1-3 cm, osadzone pojedynczo na szczytach rozgałęzień.

Rośliny najlepiej rosną na stanowiskach słonecznych. Lubią gliniaste, średnio próchniczne i średnio wilgotne gleby. Można je rozmnażać przez wysiew nasion lub podział.

Czyściec błotny − Stachys palustris L.

Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Występowanie:	wilgotne łąki, brzegi wód, rowy, zarośla, pola uprawne
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	gliniasta, wilgotna lub lekko podmokła
Termin kwitnienia:	VI–IX
Długość kwitnienia:	~2,5 mies.
Rozmnażanie:	siew, podział kłączy
Wydajność miodowa:	100–120 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	kremowożółte

Czyściec błotny
Stachys palustris L.
[DE] Der Sumpf-Ziest
[EN] Marsh woundwort, marsh hedgenettle, hedge-nettle

W tradycji ludowej nazywany jest także świńską rzepą lub przykopniakiem błotnym. Występuje na mokrych i wilgotnych łąkach, nad brzegami wód, w rowach, zaroślach, może także zachwaszczać uprawy polowe. Wykształca podziemne kłącza i rozłogi, które jesienią bulwiasto grubieją.

Po ugotowaniu lub upieczeniu nadają się do wykorzystania w celach spożywczych (w Polsce jeszcze do połowy XX w. zbierano kłącza czyśćca na pożywienie). Z tego względu w XIX w. gatunek ten był nawet próbnie uprawiany. Jadalne są także liście, młode pędy i nasiona.

Dawniej czyściec wykorzystywany był jako środek na trudno gojące się rany (stąd jego nazwa), także na skurcze i krwawienia. Nalewka z kwiatów jest skutecznym lekiem przy dnie moczanowej, chorobie wieńcowej, ma też właściwości uspokajające. Kłącza są przysmakiem norników – w swoich gniazdach mogą zgromadzić ich nawet kilka kilogramów.

Kwiaty czyśćca dostarczają pszczołom przede wszystkim nektaru. Słodka wydzielina produkowana jest przez nektarnik umiejscowiony u podstawy zalążni słupka i gromadzi się w rurce korony, skąd zbieraczki mogą go łatwo pobrać. Jeden kwiat wydziela w ciągu życia 1–1,5 mg nektaru.

Wydajność miodową oceniono na 100–120 kg/ha. Miód z czyśćca cechuje się jasnym, wodnistym kolorem oraz przyjemnym aromatem i smakiem. Szybko krystalizuje, tworząc jasny krupiec. Robotnice mogą zbierać także pyłek z czyśćca, lecz nie są nim zbytnio zainteresowane.

Czyściec błotny. Fot. Aneta Sulborska

Gatunek preferuje miejsca słoneczne oraz gliniaste, wilgotne lub lekko podmokłe gleby. Rozmnaża się przez podział kłączy lub wysiew rozłupek.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"