Pyłkowy pożytek incydentalny
O pożytkach incydentalnych często mówi się w kontekście miodu, gdy pszczoły przynoszą do ula np. sok z fabryki wiśni, przerobią go jak nektar i składają w komórkach plastra. Tymczasem wiosną poprzedniego roku (24.3–2.4.2018) w czeskim Kaznějově (powiat Plzen) zaobserwowano pszczoły zbierające glony do koszyczków. Owady transportowały je do ula, by zmagazynować jak pyłek.
![Pasieka nr 95 ([PAS95], maj - czerwiec 2019, tof_01_Rouskovani zelene rasy zrnenky_1)](/images/stories/Pasieka/2019_3/fot_01_Rouskovani-zelene-rasy-zrnenky_1.jpg)
Fot. 1. Komórki P. vulgaris.. Fot. Vaclav Kristufek, Marek Calta
Gatunkiem, na który skusiły się zbieraczki, był pierwotek (Pleurococcus vulgaris). Ten glon można znaleźć niemal wszędzie i o każdej porze roku. Tworzy zieloną powłoczkę na kamieniach czy korze drzew. Natkniemy się na niego w lesie, ogrodzie, ale też w środowiskach miejskich, bo jest bardzo odporny na zanieczyszczenia.
![Pasieka nr 95 ([PAS95], maj - czerwiec 2019, fot_03_Rouskovani zelene rasy zrnenky_3)](/images/stories/Pasieka/2019_3/fot_3_Rouskovani-zelene-rasy-zrnenky_3.jpg)
Fot. 2. Zielone obnóża utworzone przez pszczołę miodną. Fot. Petr Buchtelík
To organizm jednokomórkowy, którego oczywiście nie jesteśmy w stanie zobaczyć nieuzbrojonym okiem. Pod mikroskopem widzimy typową strukturę składającą się z jądra, zielonego chloroplastu, cytoplazmy, membrany plazmatycznej i ściany komórkowej.
Pierwotek odżywia się jak rośliny wyższe, za pomocą fotosyntezy. Ze środowiska pobiera wodę i dwutlenek węgla, z których syntezuje cukier i wydala tlen.
Pobieranie plechy przez pszczoły
W ogrodzie domu rodzinnego w Kaznějově zimowało 17 rodzin pszczelich. Bliskie rozmieszczenie uli umożliwiało codzienną obserwację pszczół. W sobotę 24 marca ścięliśmy gruszę ogrodową i przycięliśmy gałęzie śliw pokrytych plechą pierwotka.
![Pasieka nr 95 ([PAS95], maj - czerwiec 2019, fot_2_Rouskovani zelene rasy zrnenky_2)](/images/stories/Pasieka/2019_3/fot_2_Rouskovani-zelene-rasy-zrnenky_2.jpg)
Fot. 3. Pszczoła miodna tworząca obnóża z plechy. Fot. Petr Buchtelík
Gałęzie pocięliśmy na mniejsze kawałki i złożyliśmy w stos. Kolejnego dnia warunki pogodowe były sprzyjające lotom. Rano temperatura wahała się w okolicach zera, a w ciągu dnia podniosła do 10°C, również przy stosie drewna i gałęzi. W cieniu było stale chłodno.
Tamtej wiosny w Czechach zbieraczki nie latały intensywnie po pyłek. Przemieszczały się na krótki dystans, chwilowo i tylko gdy świeciło słońce. Zaobserwowaliśmy pszczoły na oświetlonych gałęziach, pobierające P. vulgaris.
Nietypowe zbiory powtarzały się trzy dni później i przez kolejne cztery dni między 15:00 a 16:00, metr nad ziemią, dzięki sprzyjającej pogodzie, słońcu i temperaturze utrzymującej się w granicach 8,5–12°C. Podczas obserwacji zauważyliśmy również pszczołę samotnicę także pobierającą plechę.
![Pasieka nr 95 ([PAS95], maj - czerwiec 2019, fot_4a_Rouskovani zelene rasy zrnenky_4)](/images/stories/Pasieka/2019_3/fot_4a_Rouskovani-zelene-rasy-zrnenky_4.jpg)
Fot. 4a. Obnóże z komórkami P. vulgaris (powiększenie 30×) Fot. Vaclav Kristufek, Marek Calta
Oznaczanie gatunku glonu
By potwierdzić, że w odnóżach znajdują się komórki pierwotka, odebraliśmy pszczołom świeżo przyniesione obnóża i przeprowadzono obserwacje za pomocą mikroskopu elektronowego (SEM, Mikroskop JEOL-JSM 7401F). Na zdjęciach nr 4a i 4b widać kuliste kształty komórek P. vulgaris i niewyraźne cząsteczki ziaren pyłku, włoski pszczele i inne włókna.
Wielkość i kształt komórek glonu odpowiadała danym literaturowym. Znalezienie ciemnozielonej warstwy komórek pierwotka w plastrach pierzgi potwierdziło, że pszczoły traktowały glon jako potencjalny składnik pokarmu białkowego dla wyżywienia larw.
Porównanie z chlorellą
W czasopiśmie „Moderní Včelař” 5/2016 na stronach 23–24 opublikowano artykuł dotyczący podobnych, unikatowych obserwacji tworzenia obnóży pyłkowych przez pszczoły z zielonej algi Chlorella, którą robotnice również składały do komórek z pyłkiem jako źródło pokarmu białkowego.
Dało to początek pracom nad stworzeniem nowego, naturalnego pokarmu dla pszczół, Apialgaprotein.
![Pasieka nr 95 ([PAS95], maj - czerwiec 2019, fot_4b_Rouskovani zelene rasy zrnenky_5)](/images/stories/Pasieka/2019_3/fot_4b_Rouskovani-zelene-rasy-zrnenky_5.jpg)
Fot. 4b. Komórki P. vulgaris. (powiększenie 450×) Fot. Vaclav Kristufek, Marek Calta
W obu przypadkach wspólnym mianownikiem dla pobierania pokarmu z glonów przez pszczoły było długie, chłodne przedwiośnie, ze słabym kwitnieniem roślin (brak pyłku w środowisku). Były to zastępcze źródła dla pokarmu białkowego.
![Pasieka nr 95 ([PAS95], maj - czerwiec 2019, fot_5_Rouskovani zelene rasy zrnenky_6)](/images/stories/Pasieka/2019_3/fot_5_Rouskovani-zelene-rasy-zrnenky_6.jpg)
Fot. 5. Komórki P. vulgaris. są wielkości ok. 10 μm (powiększnie 6000×). Fot. Vaclav Kristufek, Marek Calta
Gdyby nasz zespół od razu posprzątał drewno i gałęzie z ogrodu, znajdującego się w dodatku tuż przy pasiecie, nigdy nie zaobserwowalibyśmy tego zjawiska. Mieliśmy szczęście.
Inż. Vaclav Krištufek
Centrum Biologiczne Akademii Nauk Republiki Czeskiej
Českiě Budějovice
Petr Buchtelik, Marek Calta
Studenci Gimnazjum i Szkoły Wyższej w Plasach
Tłumaczenie: Milan Motyka
Praca była wspierana programem naukowym „Rozmaitość życia i zdrowia ekosystemów w ramach projektu aAV21.
Zdjęcia z mikroskopu elektronowego wykonano przy współpracy z laboratorium mikroskopii Centum Biologicznego Akademii Nauk Czeskiej Republiki Českiě Budějovice.
Zdjęcia i artykuł pochodzą z czasopisma „Moderní Včelař” nr 10/2018 i został przedrukowany za zgodą redakcji i autorów.
<?php $pas="2019nr3str52"; $pasCov="images/stories/Pasieka/2019_3/Pasieka_2019nr03_[95].jpg"; include("./goto/art_footer.php"); ?>
