NAUKA W PASIECE
Grooming pszczół – samodzielna walka z roztoczami
W ostatnim czasie coraz częściej obserwuje się trudności w leczeniu pszczół zaatakowanych przez roztocza Varroa destructor, jak i komplikacje oraz skutki uboczne wynikające z przedawkowania lub nieumiejętnego stosowania amitrazy czy kwasów organicznych.
Z roku na rok mechaniczne i chemiczne metody walki stają się agresywniejsze i tak nie przynosząc oczekiwanego efektu. Na pszczelarskich forach internetowych nie brakuje przypadków opisujących strutowienie, zaprzestanie czerwienia lub nawet utratę matek w okresie wiosennym. Pojawiają się też osypy całych rodzin.
Upadki kolonii pszczelich po zimowli 2015/2016 w Polsce oszacowano na 12,6% (aż dwudziestoprocentowe straty wystąpiły u pszczelarzy z województwa pomorskiego i opolskiego). Oprócz tego w ciągu sezonu doszło do podtrucia środkami ochrony roślin prawie 7 tys. rodzin pszczelich.
fot. Gilles San Martin
Poziom spustoszeń w ulach po wcześniejszej zimowli (2014/2015) wyniósł 17,2%, co odpowiadało ponad 230 tys. rodzin pszczelich. W tym samym sezonie ok. 1,2 tys. rodzin pszczelich uległo ostremu zatruciu, a podtrucia objęły prawie 3 tys. rodzin pszczelich.
W 2013 roku straty sięgały 18% (Dane opracowane przez dr inż. Piotra Skubidę „Sektor pszczelarski w Polsce w 2013, 2014, 2015, 2016 roku”, Puławy).
Niewątpliwie upadki te w okresie jesienno-zimowym mogą być powodowane przez nawałnicę roztoczy V. destructor. Powstała zatem dyskusja, czy warto jest dalej leczyć pszczoły, czy podjąć się wyselekcjonowania linii odpornej na te roztocza.
Kiedy używamy ciągle tych samych środków, roztocza stają się wytrzymałe na ich działanie; dodatkowo substancje aktywne wielu z nich zaburzają parametry środowiska ulowego, zmieniają pH i niszczą wszelkie mikroorganizmy, których jest około 800 szczepów w każdym ulu.
Bez pożytecznej mikroflory bakteryjnej dochodzi do rozwoju grzybic, zgnilca oraz nosemozy. Dodatkowo następuje rozpuszczenie chitynowych pancerzyków i perforacji jelit u pszczół robotnic.
Bee-gym na siatce dennicy. fot. Vita Europe
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Ocena instynktu oczyszczania się włoskich i afrykańskich pszczół
Celem tych badań była ocena zdolności oczyszczania się pszczół rasy włoskiej (A. m. ligustica) i afrykańskiej (hybryda A. m. scutellata) na poziomie indywidualnym, grupowym i na poziomie rodziny pszczelej poprzez auto- i allogrooming.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Pszczela siłownia - wygląd produktu i wizualizacja. fot. Vita Europe
Genetyczna struktura afrykańskiej populacji pszczół miodnych w Brazylii i Urugwaju
W ostatnich latach pszczelarze z zachodnich, przybrzeżnych departamentów Urugwaju chętnie sprowadzają ogromną liczbę matek pszczelich A. m. ligustica ze względu na fakt, że są łagodniejsze niż ich afrykańskie hybrydowe odpowiedniczki.
Wielu urugwajskich pszczelarzy zwalcza warrozę, używając konwencjonalnych syntetycznych akarycydów w okresie jesiennym. Na wschodzie i północy kraju, gdzie występują pszczoły afrykańskie, V. destructor nie powoduje dużego zniszczenia (strata nieleczonych rodzin kształtuje się poniżej 30%).
Badania były prowadzone w lutym i w marcu 2011 (pora letnia) w eksperymentalnej stacji „La Estanzuela” w Instituto Nacional de Investigación Agropecuaria położonym w departamencie Colonia. Afrykańskie pszczoły zbierano w departamencie Treinta y Tres (wschodni region kraju).
Włoskie pszczoły pochodziły od pszczelarza z departamentu Colonia, który zakupił królowe tej rasy z prowincji Buenos Aires (Argentyna). Dorosłe, żeńskie, pasożytnicze roztocza pobrano z czerwiu silnie zarażonych rodzin i umieszczono w probówkach Eppendorfa na 3–5 godzin przed rozpoczęciem oceny.
Badanie 1
Ocena oczyszczania się na indywidualnym poziomie
24 włoskie i 24 afrykańskie pszczoły (po 4 robotnice z 6 rodzin odpowiednich dla rasy) były umieszczone w oddzielnych szalkach Petriego.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Badanie 2
Ocena zachowania oczyszczania się pszczół na poziomie grupy
Oczyszczanie się na poziomie grupy było oceniane w 13 rodzinach rasy włoskiej i 13 rodzinach rasy afrykańskiej. 30 pszczół zostało zabranych z plastra z czerwiem i włożonych do szalek Petriego. Następnie zostały zasłonięte wieczkiem.
Pszczoły poddano działaniu niskich temperatur (4°C przez 10–15 min) w celu łatwiejszej manipulacji owadami. W każdej szalce Petriego umieszczono kuleczkę ciasta miodowo-cukrowego o średnicy 1 cm. Przy użyciu niedużej szczoteczki naniesiono 20 roztoczy na powierzchnię płytki.
Kiedy wszystkie roztocza znalazły się na pszczołach, naczynie zostało odwrócone i położone wieczkiem do góry, które wypełniono bibułą okrytą żelem z dodatkiem ropy naftowej w celu szybkiego zebrania spadłych roztoczy. Taki żywy „preparat” inkubowano przez 24 godziny w 28°C.
Spadłe roztocza obserwowano pod mikroskopem przy czterdziestokrotnym powiększeniu. Celem diagnostyki mikroskopowej była ocena stopnia uszkodzenia i żywotności pasożytów. Kiedy zginęło więcej niż 10% pszczół, ocen nie brano pod uwagę, a eksperyment powtarzano.
Badanie 3
Ocena zachowania samooczyszczania się pszczół na poziomie rodziny
Oczyszczanie się pszczół oceniano w 10 rodzinach rasy włoskiej i 10 rodzinach rasy afrykańskiej. Spadłe roztocza zbierano przez 10 dni, a następnie obserwowano przy użyciu mikroskopu do określenia stopnia żywotności.
Wyniki
Eksperyment 1: Zjawisko oczyszczania się pszczół na indywidualnym poziomie
Czyszczenie, wstrząsanie, zgryzanie, walcowanie i próba wzlotu – takie zjawiska monitorowano z małą częstością u 48 włoskich i afrykańskich pszczół po umiejscowieniu na ich tułowiu roztoczy. Zauważono, że cztery afrykańskie pszczoły próbowały zgryzać roztocza w okresie dwóch minut od aplikacji pasożyta.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
W ulach, gdzie pasożyty zostały zrzucone przez pszczoły, zauważono, że roztocza nie są uszkodzone. Istnieje duże ryzyko, że mogą powtórnie wejść na pszczoły. Jeśli robotnica używa żuwaczek do zrzucenia roztoczy z innej pszczoły, to może zakończyć się to dla pasożyta śmiercią.
Siłownia dla pszczół
Wystąpienie groomingu u pszczół wspomaga produkt firmy Vita Europe. Jest to „siłownia” w postaci ramki gimnastycznej, która stymuluje pszczoły do zwiększenia zarówno indywidualnego, jak i wzajemnego czyszczenia, czego skutkiem ma być zrzucanie przez owady roztoczy.
Taka specyficzna wkładka wymieniana jest jako element zintegrowanej walki z warrozą (Integrated Parasites Management). Nie zastępuje ona głównego leczenia rodzin pszczelich, ale może być z powodzeniem stosowana jako środek pomocniczy. Kilka faktów o pszczelej wkładce treningowej:
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Pszczelarze bez względu na wybraną formę walki z warrozą muszą pamiętać, że roztocza dokonują następujących uszkodzeń w rodzinie pszczelej: powodują ubytek masy ciała larwy (nawet 7%), krótszą długość życia owadów, obniżoną zdolność do lotu, upośledzenie receptorów i mechanizmów uczenia się oraz zapamiętywania, zaburzenie układu immunologicznego, podwyższone ryzyko infekcji wirusowych, obniżenie wydajności reprodukcyjnej, np. ograniczenie lotów godowych u trutni, porażenie pnia, hamowanie czerwienia u matek lub rozstrzelonego czerwiu, gwałtowny spadek liczebności pszczół.
Choć hodowla pszczół A. m. scutellata jest niemożliwa w naszym klimacie, to jednak profesor Jerzy Woyke podaje inne rozwiązanie, radząc, aby każdy pszczelarz obserwował swoje podopieczne w celu wytypowania rodzin najbardziej odpornych na warrozę [„Pszczelarstwo” 1988, 39 (11)].
Takie roje powinny przejść do następnego etapu naturalnej selekcji. Z tych pni należy rozpocząć chów matek pszczelich i unasieniać je nasieniem trutni z podobnych odpornych rodzin. Wszelkie obserwacje można zgłaszać do stacji hodowli pszczół lub naukowych placówek.
Selekcja odbywa się przez kilka sezonów, ale profesor Woyke wyraża nadzieję, że proces przyspieszy, jeśli będziemy działać razem.
mgr inż. Piotr Nowotnik
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Bibliografia:
Camazine S. (1986) Differential reproduction of the mite, Varroa jacobsoni (Mesostigmata: Varroidae) on Africanized and European honey bees (Hymenoptera: Apidae), Ann. Entomol. Soc. Am. 79, 801-803.
Aumeier 2001 : https://www.apidologie.org/articles/apido/abs/2001/01/m1107/m1107.html
Pszczelarstwo 1988, 39 (11)
http://www.upi.com/Science_News/2016/06/13/Bees-battle-parasitic-varroa-mites-by-grooming/6381465833904/
http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00218839.2016.1147791?src=recsys
http://docplayer.pl/3982891-Vi-lubelska-konferencja-pszczelarska.html
https://www.vita-europe.com/beehealth/products/bee-gym/