Przyczyny częstej wymiany matek przez pszczoły

Matka pszczela może żyć 5 lat, a nawet dłużej. Matka czerwiąca, pozbawiona opieki pszczół może przeżyć zaledwie kilka godzin. W okresie pierwszych dwóch lat życia matka czerwi najintensywniej. Młoda matka rozpoczyna składanie jaj zazwyczaj na drugi, trzeci dzień po zakończeniu lotów godowych. Wyszukuje puste komórki, każdą dokładnie bada, wsadzając w nią głowę i dopiero po stwierdzeniu, że wszystko jest w porządku, składa jajeczko na dno komórki.

Na dobrych plastrach, nie zajętych częściowo pierzgą, młode, płodne matki czerwią bardzo regularnie, posuwając się po plastrze po linii spiralnej, nie omijając prawie żadnej komórki. Czerw jest zwarty, regularnie rozmieszczony na plastrze, larwy lub jaja w zbliżonym wieku znajdują się w komórkach położonych obok siebie, nie ma między nimi komórek pustych. Czerw zwarty świadczy o dobrej jakości matki.

Przyczyny cichej wymiany matek

fot.©Jerzy Jóźwik

Jeżeli zdrowy czerw nie jest zwarty, gdy pomiędzy czerwiem w tym samym wieku znajdują się komórki puste lub z larwami w różnym wieku, świadczy to o wadliwości matki. Pszczoły wtedy przystępują do tzw. cichej wymiany matki.

Oto przyczyny cichej wymiany matek:

1. Skłonności dziedziczne i rasowe. Zjawisko zakładania mateczników na cichą wymianę często obserwuje się u pszczół kaukaskich, a także przy poddawaniu matek innych ras.
2. Wiek matki. Matki powyżej dwóch lat wydzielają mniej substancji matecznej, co może powodować ich wymianę.
3. Ułomność lub kalectwo matki. Matki z niewidocznymi wrodzonymi wadami, uszkodzone przy okłębianiu w czasie rabunku lub przy niewłaściwym poddawaniu, np. ze zwichniętym skrzydełkiem, sparaliżowaną nogą lub uszkodzoną przylgą na stopce. Matki z uszkodzonymi przylgami nie mogą pionowo poruszać się po szkle.
4. Wyczerpanie nasienia na skutek zbyt intensywnego czerwienia w silnej rodzinie. Trutowienie matek.
5. Zahamowanie lub długotrwałe przerwanie czerwienia po uwolnieniu matki zza kraty izolatora lub klateczki w celu ograniczenia czerwienia podczas pożytku. Pszczoły kaukaskie podczas intensywnego pożytku w sposób naturalny silnie ograniczają matkę w czerwieniu. Wtedy też obserwuje się zakładanie mateczników na cichą wymianę.
6. Matki sztucznie unasienione małą dawką nasienia lub nasieniem od starych trutni.
7. Matki unasienione sztucznie w bliskim pokrewieństwie. Do celów badawczych lub hodowlanych unasienia się matkę trutniami braćmi. Matki takie dają czerw rozstrzelony i pszczoły usiłują je wymienić.
8. Choroby. W rodzinach zaatakowanych zgnilcem lub warrozą, gdzie duży procent czerwiu nie wygryza się lub pojawiają się zdeformowane pszczoły, rodzina słabnie, wówczas pszczoły „doszukują się” przyczyny w matce i usiłują ją wymienić.

Cicha wymiana matki jest następstwem stanu rodziny. Pszczoły przygotowują się do cichej wymiany natychmiast, kiedy tylko poczują niebezpieczeństwo zawisłe nad ich bytem. Przy cichej zmianie matki rodzina normalnie pracuje. Pszczoły nie wpadają w bezczynność, jak to jest w przypadku nastroju rojowego. Istnieje jednak pewne podobieństwo do nastroju rojowego, gdyż pszczoły w obecności matki budują miseczki, nakłaniając matkę do ich zaczerwienia.

Początkujący pszczelarze mają trudności z odróżnieniem mateczników na cichą wymianę od mateczników np. rojowych. Jak przekonałem się na podstawie własnych obserwacji, zakładanie mateczników na cichą wymianę matek może odbywać się o różnej porze sezonu. W rodzinach porażonych warrozą mateczniki na cichą wymianę mogą pojawić się w sierpniu a nawet we wrześniu, kiedy brak trutni w pasiece.

Obserwowałem również i takie zdarzenie. W rodzinie, gdzie chorował czerw porażony warrozą, pszczoły czująć zagrożenie, założyły matecznik na cichą wymianę. Po przeniesieniu matki do odkładu z własnych pszczół (ale bez czerwiu lub po zabraniu rodzinie porażonego czerwiu) i po zabiegu przeciw warrozie, pszczoły nie doszukiwały się już przyczyny zła w matce i nie usiłowały jej wymieniać.

Jan Plewa

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"