UWAGA! Artykuł pochodzi ze starych wydań Pasieki. Część wiedzy może być już nieaktualna.
Pamiętaj by zawsze sprawdzić informacje w nowszych numerach "Pasieki". Wiele informacji z zakresu leczenia pszczół lub gospodarki pasiecznej uległo zmianie. Informacje zawarte w tym artykule utrzymujemy na stronie w ramach archiwizacji wiedzy pszczelarskiej.
Grzybice czerwia i pszczół
Spośród chorób zakaźnych duże zagrożenie stanowią grzybice: otorbielakowa (askosermikoza, grzybica wapienna) i kropidlakowa (aspergiloza, grzybica kamienna).
Grzybica otorbielakowa
Jest to zakaźna choroba czerwia pszczelego i trutowego wywołana przez grzyba, otorbielaka pszczelego (Ascosphaera apis). Najczęściej zamiera czerw w stadium larwy wyprostowanej i przedpoczwarki. Największe nasilenie choroby przypada w najcieplejszej porze roku. Z reguły przebiega ona w łagodnej formie. Znane są jednak przypadki porażenia około 50% czerwia w rodzinie.
Źródłem zakażenia zdrowego czerwia jest chory i martwy czerw, a także zapasy miodu i pyłku zanieczyszczone zarodnikami grzyba. Są one przynoszone do zdrowych rodzin wraz z pyłkiem przez robotnice rabujące rodziny chore i przez błądzące pszczoły pochodzące z rodzin chorych. Ważną rolę w rozprzestrzenianiu choroby pomiędzy pasiekami odgrywa przenoszenie plastrów z chorych rodzin do zdrowych lub łączenie rodzin zdrowych z chorymi. Zachorowaniu sprzyja także zaziębienie czerwia.
... w komórkach plastra
W tylnym odcinku jelita z zarodników kiełkuje grzybnia. Te wraz z zanieczyszczonym pokarmem sporami wnikają do przewodu pokarmowego. Grzybnia po namnożeniu się w jelicie przenika przez jego ścianę do jamy ciała czerwia i przerasta narządy wewnętrzne. Istnieje też możliwość zakażenia czerwia przez oskórek, zwłaszcza uszkodzony przez Varroa destructor.
Ascosphaera apis jest grzybem rozdzielnopłciowym i dlatego przy zakażeniu szczepem męskim lub żeńskim biała grzybnia o wyglądzie kożuszka przerasta tylny odcinek ciała czerwia. Przy równoczesnym zakażeniu szczepem męskim i żeńskim w efekcie rozmnażania płciowego na powierzchni ciała martwego czerwia, w tchawkach i w tkankach z nimi sąsiadujących pojawiają owocniki i dlatego grzybnia przerastająca ciało czerwia ma zabarwienie szare lub czarne.
Na skutek odkładania soli wapnia w osnowie martwego czerwia ulega on mumifikacji, która trwa od 3 do 5 tygodni, i zmienia się w mumię o konsystencji grudek wapna. Mumie te są z łatwością usuwane z komórek plastra. Spotyka się je na dennicy, deseczce wylotowej i na ziemi przed wylotkiem ula.
Charakterystycznym objawem grzybicy otorbielakowej jest wygląd martwego czerwia, który upodabnia się do kawałków wapna lub kredy. Kruche mumie z trudnością dają się przekroić, a powierzchnia ich przekroju jest jednolita. Zapasy pyłku mogą swoim wyglądem przypominać zmumifikowany czerw, są one jednak elastyczne, z łatwością można je przekroić, a powierzchnia przekroju ma budowę koncentryczną. Podejrzenie grzybicy otorbielakowej w pasiece potwierdzają badania laboratoryjne, które polegają na izolacji i identyfikacji Ascosphaera apis.
Zapobieganie grzybicy otorbielakowej polega na usytuowaniu pasiek na terenach suchych, eliminacji z hodowli słabych rodzin i zaopatrzeniu pszczół w odpowiedni pokarm. Należy rygorystycznie przestrzegać okresowej wymiany matek. Przy łagodnym przebiegu choroby wystarcza usunięcie z ula plastrów z chorym i martwym czerwiem i ścieśnienie gniazda oraz ocieplenie ula i podkarmienie rodzin (jeżeli zachodzi taka potrzeba). Wskazane jest przy tym oczyszczenie dennicy i pasieczyska ze zmumifikowanego czerwia, a niekiedy ograniczenie czerwienia matki do 1-2 plastrów.
W ciężkim przebiegu grzybicy przesiedla się rodziny, a plastry odkaża przez przetopienie lub zanurzenie na 24 godziny w 4% wodnym roztworze formaliny. Odkażone plastry myje się wodą i suszy. Ule odkaża się przez wypalanie wnętrza lub dokładne wymycie 2-3% gorącym roztworem sody żrącej. Przy niewielkim nasileniu choroby wystarczy przed przystąpieniem do leczenia usunąć z ula plastry z czerwiem porażonym grzybicą.
W leczeniu grzybicy otorbielakowej zalecane są różne antybiotyki przeciwgrzybowe. Skuteczność wielu z nich jest niska, a niektóre wpływają niekorzystnie na rozwój czerwia i żywotność pszczół. Dobre wyniki daje stosowanie klotrimazolu i preparatu Chitozal-Apis Liquid prowadzone przez lekarza weterynarii lub pod jego ścisłą kontrolą. Zachęcające wyniki daje też stosowanie wyciągów z roślin zawierających furanokumaryny, np. z arcydzięgla lekarskiego.
Grzybica KROPIDlakowa
Zdjęcia: Dariusz Teper Przy dużym nasileniu grzybicy wapiennej
zamarły czerw w postaci biało-szarych mumii może być
obserwowany na ziemi przed ulem...
[...] - treść ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Prof. Zdzisław Gliński
